ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Յանշաղ 7 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Քարվաճառ (Շրջան) / Յանշաղ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Լեւ գետի աջակողմյան ամենաջրառատ՝ Մեյդան վտակի ձախափնյա ձորալանջին, 1700-1750 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 40:

Պատմություն

Յանշաղը շրջանի հինավուրց բնակավայրերից է։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 40:

1662 թ․

Գյուղը միեւնույն Յանշաղ անվամբ առաջին անգամ հիշատակվում է 1662 թ. մի գրչագիր «Մաշտոցի» հիշատակարանում. «Յիշատակ է բարեմիտ Յուրին, որ կողակից էր Ավագակին ի երկրէն Ծարայ ի գեղջէն Եանշաղէն, յիշատակ է այս սուրբ Մաշտոցս հոգոյ իմոյ տվի իմ ձեռովս Դաւիթ քահանային, օվ որ կարդայ, աստուած ողորմի ասէ, ամէն»:

Մ. Բարխուտարեանց, Արցախ, Բագու, 1895, էջ 221։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 40:

1763 թ․

1763-ին գյուղը հիշվում է որպես Դադի վանքի կալվածների մեջ մտնող բնակավայր:

Ջամբռ համաժողովեցեալ եւ շարաղրեցեալ ի Սիմէօնէ կաթողիկոսէ Երեւանցւոյ, Վաղարշապատ, 1873, էջ 283։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 41:

Բնակչություն
19 դ․

XIX դարի վերջերին այստեղ հաստատվել են քոլանեցի խաշնարած քրդերի սակավաթիվ ընտանիքներ, որոնք անցնող տասնամյակների ընթացքում ու հատկապես խորհրդային տարիներին իսպառ թրքացան:

Լէօ, Պատմաթիւն Ղարաբաղի հայոց թեմական հոգեւոր դպրոցի 1838-1913, Թիֆւիս, 1914, էջ 676։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 41:

Ինչ վերաբերում է գյուղի բնիկներին, ապա նրանք, գավառի հայաբնակ շատ այլ գյուղերի բնակիչների պես, իրենց հազարամյա բնօրրանը լքել էին XVIII դարի կեսերին։ Բարեբախտաբար հայտնի է յանշաղցիների՝ուր հաստատված լինելը։ Պարզվում է, որ շատերի պես նրանք էլ վերաբնակվել են Վրաստանի տարածքում։ Մայրաքաղաք Տփղիսից (Թբիլիսի) մի քանի կիլոմետր արեւմուտք գտնվող Տաբախմելա (Տաբախմելիք) գյուղում այժմ մեծ թիվ են կազմում արդեն գրեթե ամբողջությամբ վրացախոս ծագումով Յանշաղ գյուղացի եւ Յանշաղյանց ազգանունը կրող հայերը (այժմ մեծ մասը կրում է Յանշաղով կամ Յանշաղիշվիլի ազգանունները):

1840-ական թվականներին Տաբախմելայամ կառուցված հայոց Սբ. Գեւորգ եկեղեցու խորանի վեմ քարին վւորագրված արձանագրությունից պարզվում է, որ ինչպես հիմնադրողները, այնպես էլ 1877-ին եկեղեցին նորոգողները միեւնույն՝ Ցանշաղյանց տոհմից էին. 1877 ԱՄԻ ԱՅՍ ՍԲ ԳԷՈՐԳԱՑ ԵԿԵՂԵՑԻՆ, ՈՐ ՀԻՄՆԱՐԿԱԾ է ԵԱՆՇԱՂԵԱՆՑԻ, ԿՐԿԻՆ ՆՈՐՈԳ(Ե)ՑԻՆ ՆՈՐԱ ՈՐԴԻՔ ԴԱՒԻԹ, ԿՕՆԻ, ՊԵՏՐՈՍ, ՍԱՐԳԻՍ, ԳՈԳԻ, ՑԱՐՈՒԹԻՒՆ, ԳԷՈՐԳԻ, ԳՈԴԼԱՑ ԵԱՆՇԱՂԵԱՆՑՆԵՐԸ։ ՅԻՇԱՏԱԿ է ԱՅՍ ՄԲ ԳէՈՐԳԱՅ ՀԻՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ԿՐԿԻՆ ԱՆԳԱՄ ՆՈՐՈԳԵՑԻՆ ԵԱՆՇԱՂԵԱՆՑԻ ՈՐԴԻՔԸ։ Եկեղեցու շուրջ կան Ցանշաղյանցներին պատկանող մի քանի վրացագիր տապանաքարեր։ Ի դեպ, Թիֆլիսի եւ մանավանդ նրան մերձակա գյուղերի հայ բնակչության թվամ զգալի մաս են կազմում XVIII դարի 2-րդ կեսին Արցախից գաղթածները։ Օրինակ՝ Հավլաբարում հաստատվել էին շամքորեցիք ու գանձակեցիք, Լիս գյուղում՝ Բրաջուրի եւ Ոսկանապատի հայերը, Տաբախմելայամ՝ Ցան՛ շաղցիները եւ այլն։ Կարծում ենք, որ թիֆլիսեցի հայտնի Չիր՛ քինյանցներն (Չիրքինովներ) ԷԼ Քարվաճառի Չիրքին գյուղից գաղթածներ են։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 41:

Վերաբնակեցում

Հայտնի է, որ Յանշաղցիները վերաբնակվել էին Տփղիսից ոչ հեռու Տաբախմելիք (այժմ՛ Տաբախմելա գյուղը Գարդաբանի շրջանում) գյուղում:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 12:

Նկարագրություն

Յանշաղ գյուղի տարածքում պահպանվել են միայն մի քանի խաչքարեր, իսկ երբեմնի եկեղեցու (որն անշուշտ եղել է) հետքերն իսկ չեն մնացել:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 41:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Յանշախ	1812 — 1920 թթ․
Եանշաղ	1600 — 1812 թթ․
Յանշաղ	5 — 16 դդ․