ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Հավսաթաղ 6 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Քարվաճառ (Շրջան) / Հավսաթաղ (Գյուղ)

Պատմություն

Փռված է մրգավետ հովտում: Պատահական չէ, որ այնտեղ հաստատված խաշնարած ցեղերը գյուղանունը թարգմանաբար կոչել են Ալմալու (Խնձորուտ):

Տարիներ առաջ վաղուհասցի մի որսորդից լսել էինք, որ Ալմալու և Ղուշյուվասի գյուղերի շրջանում՝ խիտ անտառի մեջ, երկու տեղ պահպանվել են եկեղեցիներ: Դրանք գտնելու հույսով մեր դեգերումները, սակայն, արդյունք չտվեցին:
Ստիպված ենք նկատել, որ պատմական անունը գյուղին վերադարձնելու փոխարեն տրվել է նրա հետ որևէ առնչություն չունեցող Հավսաթաղ անունը: Վերջինս ակներևաբար վերաբերել է խաշնարած ցեղերի կողմից Ղուշյուվասի կոչված հարևան գյուղակին, քանի որ այդ տեղանվան ղուշ՝ աղավնի (հավք) հիմքն արտացոլված է հենց Հավսաթաղ տեղանվան մեջ:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 74:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 227:

Գյուղի առաջին հիշատակությանը հանդիպում ենք գրիչ Մարտիրոս Խնձորեկցու ձեռագիր Ավետարանում (1653-54 թթ.):

Ցուցակ ձեռագրաց Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, հ. Ա, Երևան, 1965, էջ 1056, ձեռ. 3647:
Տե՛ս նաև Մինասյան Թ., Արցախի գրչության կենտրոնները, Երևան, 2015, էջ 37, 90:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 74:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 227:

Փաստորեն կամայաբար Հավսաթաղ դարձած Խնձորեկում բնիկներից ավանդված հուշարձաններ դեռևս չեն հայտնաբերվել, սակայն վերջին տարիներին բնակիչներից ոմանք, կարծելով, թե բարի գործ են կատարում, հովտի վերին հատվածում գտնվող գյուղատեղիներից մեկի հայոց ավերված գերեզմանոցից այստեղ են փոխադրել գեղաքանդակ մի խաչքար (165 x 80 x 18 սմ): Վերջինիս թիկունքին առկա է ԺԳ-ԺԴ դարերին բնորոշ գրչությամբ բազմատող, սակայն խիստ վնասված մի արձանագրություն: Նշմարելի տառերից կամ տառահետքերից, ցավոք, մեզ չհաջողվեց որևէ միտք, անգամ բառ վերծանել:

Խաչքարի ծննդավայրն է պատմական անունը մոռացության մատնված և խաշնարած ցեղերից Աբդուլլաուշաղը անունը ստացած հին հայկական բնակավայրը (սրա մասին տե՛ս Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 231-232):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 227:

Բնակչություն

2015 թ. զուտ հայաբնակ գյուղն ուներ 18 ընտանիք (111 բնակիչ):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 226:

Պատմություն

Խնձորեկը մեկն է 1763 թ. դրությամբ Դադիի կալվածքի վանքապատկան գյուղերից:

Ջամբռ համաժողովեցեալ եւ շարաղրեցեալ ի Սիմէօնէ կաթողիկոսէ Երեւանցւոյ, Վաղարշապատ, 1873, էջ 283:
Տարիներ առաջ վաղահասցի մի որսորդից լսել էինք, որ Ալմալու եւ Ղուշյուվասի գյուղերի շրջանում՝ խիտ անտառի մեջ երկու տեղ, պահպանվել են եկեղեցիներ։ Դրանք գտնելու հույսով, մեր դեգերումները, սակայն, արդյունք չտվեցին։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 74:

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2015 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Խնձորուտ
Ալմալու
Խնձորեկ