ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Աղջաբեդու 8 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Աղջաբեդու (Շրջան)

Պատմություն
1930 թ․

Աղջաբեդու վարչական շրջանը կազմավորվել է 1930 թ.։ 1963-65 թթ. միացված Է եղել հարեւան Աղդամի շրջանին, բայց այնուհետեւ կրկին հանդես Է եկել որպես առանձին վարչական միավոր։ Զբաղեցնում Է 1756 քկմ տարածք։ 1976 թ. դրությամբ ուներ 1 քաղաք (շրջկենտրոնը՝ Աղջաբեդի) եւ 44 գյուղ։

«Ադրբեջանական խորհրդային հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն) հ. I, Բաքու, 1976, էջ 113։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 230:

Աշխարհագրական միջավայր

Շրջանի ներկայիս տարածքը համապատասխանում Է պատմական Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգի Ուտի-Առանձնակ գավառի հարավային եւ Բելական (Բայլական) գավառի հյուսիս-արեւմտյան հատվածին։ Միջնադարում շրջանն ավելի հայտնի Էր Բեղամեջ անվամբ։ Ուշագրավ Է, որ ներկայիս շրջանի մի զգալի մասը զբաղեցնող տարածքը (Աղգյոլ լճի եւ շրջակա բազում ավելի մանր լճերի, ճահճուտների եւ աղուտների շրջանը) միջնադարում եւս ունեցել Է առկա բնական պայմանները։ Համենայն դեպս դա Է վկայում Կիրակոս Գանձակեցին։ 1220 թ., երբ Դարբանդի կողմից ներխուժած լեռնցիները, Հայոց մի շարք գավառները (մինչեւ Տփղիսի մատույցները) ասպատակելով, ետդարձին բանակել էին Բեղամեջում, նրանք, պատմագրի վկայությամբ. «...ամրացուցին զաղխս իւրեանց ի մօր եւ ի տղմուտ տեղիս, որ կայ ի մէջ երկուց քաղաքացն՝ Պարտաւայ եւ Բելուկանայ յամրագոյն տեղիս, զոր Բեղամէջն կոչեն, եւ ինքեանք յանդուգն յարձակմամբ աւերէին զբազում գաւառս»։

Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմություն Հայոց, Երևան, 1961, էջ 202-203:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 230:

Նկարագրություն

Առհասարակ ներկայիս Աղջաբեդու ամբողջ շրջանը զբաղեցնում է Կուր-Արաքսյան ողջ միջագետքը ներառող Առանի (Մուղան) լայնարձակ դաշտավայրի մի նշանակալի մասը, «...յինքնաբաւ դաշտն Ըռանայ, որ ասի Մուղան»։ Վերջինս, ինչպես հայտնի է, հարկ եղած դեպքերում պաշտպանություն կազմակերպելու տեսանկյունից իր ունեցած ծայրահեղ անբարենպաստ պայմանների պատճառով արդեն միջնադարում մեծավ մասամբ մնացել էր անբնակ ու ամայի։ Մինչեւ ուշ միջնադար երկրամասի բնիկները նահանջել ու ամրացել էին Արցախի լեռներում, իսկ լայնարձակ տափաստանները զբաղեցրել էին թափառական խաշնարած ցեղերը (քաբրլի, ջվանշիրլի, օթուզինջի, քոլանի եւ այլն)։ ճիշտ այս հանգամանքով է պայմանավորված, որ ներկայիս շրջանի տարածքում պահպանված հայ մշակույթի հուշարձանների մեծագույն մասը վերաբերում է նախաքրիստոնեական եւ քրիստոնեության վաղ շրջաններին։

Մխիթար Այրիվանեցւոյ, Պատմութիւն Հայոց, Մոսկվա, 1860, էջ 66:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 231:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Բեղամեջ