ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Փիրումաշեն 13 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Ասկերան (Շրջան) / Փիրումաշեն (Գյուղ)

Պատմություն

Համաձայն տեղի ավանդազրույցների՝ հնում գյուղ է եղել, որն էլ ամայացել է թյուրքական ցեղերի ոտնձգությունների հետևանքով:

Սարուշենցիների բանավոր պատմությունների համաձայն՝ «XVI դարում Ղարաբաղ մտած թուրքական ասպատակիչները Փիրումաշենի բնակիչներին հավաքում, լցնում են եկեղեցին և այրում (Մկրտչյան Շ., ԼՂՀ պատմաճարտարապետական հուշարձանները, Երևան, 1985, էջ 184): Նշվածը հաստատող մեկ այլ տեղեկություն էլ 2014 թ. մեզ է փոխանցել Սարուշենի գյուղապետը: 1970-73 թթ. եկեղեցուն հարող տարածքում (արևմտյան կողմում) ֆերմա կառուցելիս բուլդոզերով փորելու ժամանակ հայտնաբերվել են իրար վրա լցրած մարդկային խառը ոսկորներ, որի ականատեսն էր նա:
Սամվել Այվազյան, Փիրումաշենի եկեղեցին և նրա ճարտարապետաշինարարական վերլուծությունը, «Վարձք», 2020, N 14, էջ 10:

Ըստ Նիկողայոս Ղահրաման-Քևխոյանի գրի առած ավանդության՝ միմյանց կից գտնվող Սարուշեն, Սարգսաշեն և Փիրումաշեն գյուղերը հիմնադրվել են ԺԴ դարի վերջերին Ատրպատականից տեղափոխված երեք եղբայրների կողմից. «...հայ եղբայրներից մէկը, որ իր անունը (Սարու- պարսկերէն՝ դեղին գոյն ունեցող) տալիս է գիւղին (միւս երկու եղբայրները, Սարգիսն ու Փերին, շինել են Սարգսաշէն և Փիրումաշէն գիւղերը)»:

Արցախեցի, Սարուշէն գիւղը, «Արաքս», 1893, գիրք Ա, էջ 44:
Ըստ Մ. Բարխուտարյանցի՝ սարուշենցիները բնիկներ էին (Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 101):
Սամվել Այվազյան, Փիրումաշենի եկեղեցին և նրա ճարտարապետաշինարարական վերլուծությունը, «Վարձք», 2020, N 14, էջ 10:

Խորհրդային շրջանում Փիրումաշեն գյուղատեղին վերածվել է կաթի ֆերմայի, իսկ եկեղեցին՝ գործածվել որպես պահեստ: