ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Թոդան 5 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Շահումյան (Շրջան) / Թոդան (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոն Շահումյան (Ներքիշեն) ավանից 11,5 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ ծովի մակերևույթից 1090-1180 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Այլ անվանումներ

ԺԷ դարում վկայվել է Թոտան ձևով:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Պատմություն

Գյուղի մասին վաղագույն տեղեկությունը վերաբերում է 1691 թ., երբ հիշվում է «Տ(է)ր Եղիա Թօտան գեղէ»:

Խ. ծ. վ. Դ. (Խաչիկ ծ. վարդապետ Դադյան), Երկու վաւերագիր տ. Խաչիկ վարդապետի ձեռագիրների ժողովածուից, «Արարատ», 1900, Զ, էջ 320: Տե՛ս նաև Խաչիկ ծ. վարդապետ Դատյան, Հոդվածների ժողովածու, «Արարատ»-ի ժառանգությունը, Գ, Ս. Էջմիածին, 2007, էջ 195:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Հայտնի է, որ ԺԹ դարի վերջին Թոդանը Գաղթուտ և Պարիս գյուղերի հետ մեկտեղ պատկանում էր կալվածատեր Ալեքսանդր Մելիք-Բեգլարյանին:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 93, ց. 1, գ. 388, թ. 21-22:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Բնակչություն

1647 թ. գյուղում կառուցված եկեղեցին և 1691 թ. ծխատեր քահանայի մասին հիշատակությունները, անտարակույս, փաստում են Թոդանի՝ առնվազն ԺԷ դարում հայաբնակ լինելու մասին, սակայն պարզ չեն նրա՝ հայաթափվելու ժամանակն ու պատճառները: Հնարավոր է, որ բնիկներն այն լքել են 1780-ական թթ. երկրորդ կեսին՝ միանալով գավառաբնակների ընդհանուր գաղթին, ընդ որում, Թոդանը 1817 թ. գաղթած բնակիչների մի մասի վերադարձից հետո էլ ամայի էր:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Օգտվելով ստեղծված իրավիճակից՝ տասնամյակներ անց գյուղում հաստատվում են թաթարներ (1886 թ. դեռևս ուներ միայն 1 տուն շիա թաթար բնակիչ, որից 2-ը՝ ար., 1-ը՝ իգ.): Նրանք, ժամանակի ընթացքում բազմանալով (1914 թ. արդեն 250 շունչ էին), պատմական Թոդանը վերածում են թաթարաբնակ գյուղի:

Свод статистических данных извлеченных из посемейных списков населения Кавказа. Елисаветопольская губерния, Тифлис, 1888. с. 88-89.
Кавказский календарь на 1915 г., Тифлис, 1914. с. 189.
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

1985 թ. գյուղում բնակվում էր 1025 ադրբեջանցի:

Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան, հ. 9, Բաքու, 1986, էջ 302:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Ըստ Բորիս Ղլեչյանի` մինչև բռնագաղթը գյուղն ուներ մոտ 740 բնակիչ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 1159, ց. 10, գ. 63, թ. 2:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 95:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Թոտան