ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Քարհատ (Ներքին) 9 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Դաշկեսան (Շրջան) / Քարհատ (Ներքին) (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 1 կմ արևելք՝ Արթինաջուր գետի ձախակողմյան հարավարևելահայաց ձորալանջին, ծովի մակերևույթից 1280-1380 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 268:

Հուշարձաններ

Հնագիտական հուշարձաններ. Քարհատ գյուղի տարածքում պահպանված բազմաթիվ դամբարանաբլուրների պեղումներն ու ուսումնասիրությունը ցույց են տվել, որ դրանք վերաբերում են բրոնզ-երկաթ անցումային դարաշրջաններին:

Реслер Э., Археологическия изыскания в Закавказье , "Кавказ", Тифлис, 1903, N 173, 179, c. 2.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

Պատմություն
17 դ․

Քարհատը երկրամասի պատմական առավել նշանակալից անցյալ ունեցած գյուղերից է: Նյութական մշակույթի պահպանված հուշարձանները փաստում են բնակավայրի գոյությունն առնվազն վաղ միջնադարից, սակայն գրավոր աղբյուրներում գյուղը հաճախակի սկսում է հիշատակվել միայն ԺԷ դարում, երբ Քարհատը վերածվում է գրչօջախի: Մեզ հասած կամ հայտնի ձեռագրերը 6-ն են:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 268:

1655 թ․

Ա. Ավետարան, 1655 թ. «...եղև յաւարտ սուրբ աւետարանիս ի յերկիրս Գեանջու, ի գեօղն Քարհատ, ի թագաւորութեան Շահաբասի փոքու, ՌՃԴ»:

«Մեղու Հայաստանի», 1885, N 74, էջ 3:
«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Գ, կազմեց` Վազգեն Հակոբյան, Երեւան, 1984, էջ 663: Ի դեպ, մագաղաթե ձեռագիրը 1884 թ. Հայկունին տեսել է Գանձասարի վանքում:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1656 թ․

Բ. Շարակնոց, 1656 թ., գրիչ և ծաղկող՝ Գրիգոր երեց, ստացող՝ Սանդուխտ. «...ի յերկիրս Գանձակ, ի գևղս որ կոչի Քարահատ, ընդ հովանեաւ Ս. Յակոբիս և Ս. Աստուածածնիս...»:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Գ, կազմեց` Վազգեն Հակոբյան, Երեւան, 1984, էջ 697:
«Ցուցակ Ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան, 1970, էջ 1036, ձեռ. N 10044:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1659 թ․

Գ. Ավետարան, 1659 թ., գրիչ՝ Գրիգոր երեց. «...ի յերկիրս Գանջոյ, ի գեղս որ կոչի Քարահատ, ընդ հովանեաւ Ս. Աստուածածնիս...»:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հատոր Գ, կազմեց` Վազգեն Հակոբյան, Երեւան, 1984, էջ 852:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1665 թ․

Դ. Ժամագիրք, տոնացույց, 1665 թ., գրիչ՝ Գրիգոր:

«Ցուցակ Ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան, 1970, էջ 931, ձեռ. N 9448:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1675 թ․

Ե. Ավետարան, 1675 թ., գրիչ և ծաղկող՝ Գրիգոր քահանա, ստացող՝ Իգնատիոս վարդապետ:

«Ցուցակ Ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան, 1970, էջ 845, ձեռ. N 8965:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1676 թ․

Զ. 1676 թ. Ավետարան, գրիչ՝ Բարսեղ քահանա, ծաղկող՝ Գրիգոր քահանա, ստացող՝ Մովսես քահանա:

«Ցուցակ Ձեռագրաց», հ. Բ, Երևան, 1970, էջ 153, ձեռ. N 5636:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

1691 թ․

1691 թ. հիշվում է Քարհատի գյուղապետը. «...քարհատցի տանուտէր Յակոբս...»:

«Արարատ», 1900, էջ 320:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268:

Անվան ծագում

Քար հատել (կտրել), այսինքն՝ հանքագործների (քարհատների) գյուղ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 268:

Զբաղմունք

Գյուղի անունն իսկ հուշում է, թե որն էր բնակիչների հիմնական զբաղմունքը: Ընդ որում, տեղացիները հանքագործությամբ զբաղվել են անհիշելի ժամանակներից: «...ժողովուրդը հռչակ ունի որպէս քարհատ, հանքերում աշխատելու ընդունակ: Գիւղացիների պարապմունքը մի ժամանակ եղել է երկաթի հանքեր հանել և երկաթ պատրաստել, բայց Ռուսիայից էժան երկաթ բերելու պատճառով, բոլորովին թողել են երկաթի հանքերի մշակութիւնը»:

«Նոր-Դար», 1890, N 122, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 268-269:

19 դ․

Երկաթի մշակումը դադարեցվել է միայն ԺԹ դարի 2-րդ կեսին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 269:

1880 թ․

Հողագործությամբ զբաղվողների թիվն էլ կրճատվել էր գերմանական «Սիմենս» ընկերության կողմից Քարհատին պատկանող հողերի մեծ մասի բռնագրավման պատճառով. «Ասում են, որ գիւղացիները մի ժամանակ բաւական հողեր են ունեցել, բայց Սիմէնսը խլել է նրանց ձեռքից: Սիմէնսի կօբալտի հանքն էլ մօտիկ է այդտեղից...»: Դա արդեն 1880-ական թվականների վերջերին գյուղացիներին տնտեսապես այնքան էր ընկճել, որ նրանք սկսել էին խորհել գյուղը լքելու մասին. «Գիւղի դիրքն շատ անյարմար է և ժողովուրդն աղքատ, այնպէս որ մտադրութիւն կայ գիւղը մի այլ տեղ փոխադրելու»:

«Նոր-Դար», 1890, N 122, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 269:

Պատմություն
1894 թ․

Եվ, իրոք, շատ չանցած, 1894-1895 թթ. քարհատցիների կեսից ավելին հեռացան հարազատ գյուղից և համանուն մի գյուղ հիմնեցին Արթինաջուր գետի հոսանքն ի վեր՝ 4 կմ հարավ-արևմուտք: Հին գյուղից տարբերակելու համար ստացավ Վերին Քարհատ անունը: Նոր գյուղի հիմնադրումից հետո հին գյուղը սկսեցին անվանել Ներքին Քարհատ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 269:

Բնակչություն

Քարհատցիները բնիկներ են:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 286:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 269:

1839 թ․

Ազգատոհմերի պատմության ուսումնասիրության առումով ուշագրավ է 1839 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացանկը.

«Մակի Յարութիւնեան, կինն՝ Հոռոմ, ուստր՝ Ալլահվէրդի. դուստր՝ Թամար, եղբայր՝ Խաչատուր, կինն՝ Աննայ, ուստերք 1-ն՝ Գէորգ, կինն՝ Խաթուն, դուստր՝ Ջավահիր, 2-ն՝ Յովհաննէս:
Սարգիս Ներսիսեան, կինն՝ Եթար, ուստերք 1-ն՝ Ղուկաս, կինն՝ Շողի, ուստր՝ Չէրքէզ, 2-ն՝ Բաբի, կինն՝ Ազիզ, 3-ն՝ Յարութիւն, կինն՝ Շողի, եղբայր՝ Պարսեղ, կինն՝ Ազիզ, ուստերք՝ Խաչատուր և Բէգլար:
Բաբաջան Ներսիսեան, ուստերք1-ն՝ Արզուման, կինն՝ Սիրուննան, ուստր Օհաննէս, 2-ն՝ Մինաս, կինն՝ Մարիամ:
Միքայէլ Տէր Անտօնեան, կին սորա՝ Խամփէրուան, ուստր՝ Սինէօն, կինն՝ Հէրիք, դուստր՝ Շահգուլ:
Մկրտիչ Վիրապեան, կինն՝ Մարգարիտ, դուստր՝ Վարդի, ուստր՝ Բաբի, կին սորա՝ Սանդուխտ, եղբայրն՝ Եսայի, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք՝ Ղուլի և Յակոբ, դստերք՝ Շողի և Հէրիք:
Վարդան Մխիթարեան, ուստերք 1-ն՝ Օհաննէս, կինն՝ Անախաս, ուստր՝ Յարութիւն, դուստր՝ Գիւլի, 2-ն՝ Սարգիս, կինն՝ Փարի, ուստր՝ Մխիթար, եղբայրն՝ Խալաթ, կինն՝ Սաբէդ, ուստր՝ Մխիթար, կինն՝ Նիգար, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Զարի:
Յօհաննէս Տէր Յարութիւնեան, կինն՝ Մարգարիտ, ուստերք 1-ն՝ Գրիգոր, կինն՝ Մարիամ, ուստր՝ Կարապետ, դուստր՝ Սաբէդ, 2-ն՝ Ստեփան, կին Մարիամ, ուստր Վարդազար, դստերք՝ Խաթուն և Խալլու, 3-ն՝ Գէորգ այրի, ուստր՝ Մնացական:
Յակոբ Գրիգորեան, կին սորա՝ Փարի, ուստերք 1-ն՝ Մկրտիչ, կինն՝ Սանդուխտ, 2-ն՝ Գրիգոր և 3-ն՝ Մէլիք, դուստր՝ Շահալամ:
Բարսեղ Ստեփանեան, եղբայրն՝ Գրիգոր, քոյրն՝ Մարիամ, մայրն՝ Զադա:
Սարգիս Սիմէօնեան, կինն՝ Վառի, ուստր՝ Վիրապ, կինն՝ Ոսկի, քոյրն՝ Հէրիք, եղբայրն՝ Օհան, կինն՝ Հէրիք, ուստր՝ Բէգլար, դուստր՝ Խաթուն:
Գասպար Միքայէլեան, կինն՝ Փարի, դստերք՝ Հէրիք և Թանգի, մայրն՝ Մարիամ:
Ցական Աստուածատուրեան, քոյր՝ Հէրիք, մայրն՝ Պարուննան»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 29:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 269-270:

19 դ․

ԺԹ-Ի դարերին վերաբերող վիճակագրական տվյալներից երևում է, որ ընդհանուր առմամբ Քարհատում արձանագրվել է բնակչության անընդմեջ աճ մինչև 1894-95 թթ., երբ համագյուղացիների կեսից ավելին փոխադրվել ու հիմնել են Վերին Քարհատը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 270:

1899 թ․

Որոշ տարիներին բնակչությունը կորուստներ է ունեցել մահաբեր վարակիչ հիվանդությունների հետևանքով, օրինակ, 1899 թ. նոյեմբերից 1900 թ. ապրիլ ամիսներին, երբ ծաղիկ հիվանդությունից մահացել է 61 երեխա:

«Մշակ», 1900, N 77, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:

Քահանա
1871 թ․

1871 թ. գյուղի քահանա է առաջադրվել Անտոն Վերդյան Պապիկյանցը և պաշտոնավարել առնվազն մինչև 1908 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 5835, թ. 1: Նաև՝ գ. 817, թ. 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 272:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ստորև ներկայացնում ենք գյուղի բնակչության թվաքանակին վերաբերող առկա տվյալների համադրման արդյունքում կազմված աղյուսակը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1839	12	63	60	123		«Մշակ», 1900, N 77, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1845		99	114	213		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1847		91	80	171		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1849		91	95	186		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1852		96	92	188		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 106-107: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1861	18					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 148-149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1866	40	190	145	335		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1871	47					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 5835, թ. 1: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1872		434	221	655		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1873				551	Նույն թվականի մեկ այլ տեղեկագիր ցույց է տալիս 540 բնակիչ (Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 58-59):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1874				961		”Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с 125. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1875				575		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1876				599		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1877		413	211	624		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1878		420	213	633		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1881		432	223	655		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1882		443	225	668		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1883		459	244	703		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1885	55	402	354	756		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 22-23: Նաև՝ «Արձագանք», 1885, N 21, էջ 300: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1886	80	435	361	796		“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 84-85. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1887		447	353	800		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1888		448	354	802		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 131: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1889		463	366	829		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 27-28, 227-228: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1890	100	479	378	857		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 150: Նաև՝ «Նոր-Դար», 1890, N 122, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1891		486	393	879		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1892		491	398	889		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 121: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1893		488	416	904		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895 թ. 78-79: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1894		494	420	914		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 73-74, 174-175: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1907				428		”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 237. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1908	48	229	171	400		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1910		252	201	451		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1914				340		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 116. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:

1894-1895 թթ. տեղի է ունեցել Վերին Քարհատի հիմնադրումը, սակայն տեղեկագրերում երկու գյուղերի բնակչության թվաքանակը ցույց է տրվել միատեղ:

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1897		529	448	977		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1898		541	461	1002		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 169: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1899		548	463	1011		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 127-128: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1900		563	482	1045		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 92-93: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1901		568	491	1059		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 98-99: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1902		572	490	1062		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1905		575	494	1069		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 266-267: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1906		622	521	1143		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1907				1119		”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с 237. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1908	130	614	580	1094		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 10: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1910		643	518	1161		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1912				1113		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270:
1914				1001		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 116. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 270: