ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Աշաղի Այիփլի Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Թոուզ (Շրջան) / Աշաղի Այիփլի (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 19 կմ հարավ-արևելք՝ կից՝ Թբիլիսի-Բաքու երկաթգծին, Զակամ գետի ստորին հոսանքի շրջանում (ձախակողմում), ծովի մակերևույթից 350-410 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 283:

Պատմություն
19 դ․

ԺԹ դարավերջին գյուղը պատկանում էր թուրք 16 կալվածատերերի:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 93, ց. 1, գ. 388, թ. 4-5:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:

1864 թ․

1864 թ. Աշաղի Այիփլին հիշվում է որպես թյուրքական խաշնարած ցեղերից մեկի ձմեռային հանգրվան:

Мевес В., Очерки Елисаветопольскаго уезда, “Кавказ”, 1865, N 85, с. 420. Տես՝ Խանլարի շրջանի Բիրգյոզ գյուղի բաժնում, էջ 360:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:

Բնակչություն
1874 թ․

Տասը տարի անց՝ 1874 թ. լայնատարած տափաստանում ցրված և 4-5 ձմեռոցից բաղկացած ու միմյանցից 3-5 կմ հեռավորությամբ գյուղը՝ նոր-նոր մշտաբնակների վերածված բնակչությամբ, կազմել է 1685 շունչ (բոլորն էլ շիա մահմեդականներ):

''Кавказский календарь на 1886 г.'', Тифлис, 1885, с. 142.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:

Զբաղմունք

Անասնապահությունից զատ տեղի բնակիչները զբաղվում էին բիանի արմատի արդյունահանմամբ, որը ոչ միշտ էր եկամտաբեր:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 283:

Տնտեսություն
1890 թ․

Ահա թե ինչ է պատմում ժամանակակիցը (1890 թ.). «Տափաստաններում ջրի պակասութիւն լինում է: Զագամ գետը չհասած Այիփլուն ցամաքում է: Այդ տեղերը գտնվում է բիանի արմատ մեծ քանակով. թուրքի մինը 3000 փութ ժողովել էր երկաթուղու վարչութեան գետնի վրա. փութին 6 կոպ., գետնավարձ հաշված մինչև այդ օրը պահելու վարձ տալու էր 2700 ռուբլի, անճար թուրքը փախել էր: Աճուրդի հանելով ժողոված բիանը երկաթուղու վարչութեան վրա մնացել էր 100 ռուբլով...»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 2-3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ներքին Այիփլի

Բնակչություն.

Թվական	Թուրք արական	Թուրք տուն	Թուրք իգական	Թուրք ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1886	1189	349	922	2111		“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 76-77. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:
1908				2490		“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, էջ 192. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283:
1976				5944		«Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան», հ. 1, Բաքու, 1976, էջ 507: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 283: