ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Խաչակապ-Արմավիր 2 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Խաչակապ-Արմավիր (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 14 կմ հարավ-արևելք՝ Կուրակ գետի աջակողմի ափամերձ հարթավայրում, ծովի մակերևույթից 940-1060 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 366:

Հիմնադրում
1884 թ․

Գյուղը 1884 թ. հիմնել են Խաչակապ (Ղուշչի, Կուշչի) գյուղից վարելահողերի պակասի պատճառով արտագաղթած 30 տուն հայերը: Բնակության վայրում եղել է «...թիֆլիսաբնակ պ. Պաւլի-խանի կալուածքը՝ Ղարաբուլաղ անունով տեղը, որը գտնւում է Գանձակի վիճակում, սեպհական գիւղից 70-75 վերստ հեռաւորութեան վրայ: Հաւանելով այնտեղի թէ հողն և թէ առողջարար ջուրն ու օդը, վճռեցին գնել այդ հողը, ընկերացնելով իրենց հետ և մի քանի տուն ուրիշ գիւղացիներ և գնեցին (բոլոր ծախքերը հետը հաշուելով) մօտ 30 հազար րուբլով, ուր և հաստատեցին իրենց բնակութեան տեղը...»:

«Նոր-Դար», 1892, N 52, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:

Ընդամենը մի քանի տարի անց գյուղացիները ոչ միայն կարողացել են մարել ողջ պարտքը, այլև նորահիմն գյուղն այնպես են կառուցապատել, որ ականատեսներին ու հարևան գյուղերի բնակիչներին զարմանք է պատճառել. «Սրանք 25 տուն ընտանիք են, մեծ մասամբ Խաչակապ գիւղից, որոնք հողի պակասութեան պատճառով չուել եկել են այս գիւղը, որի հողը պատկանում էր հանգուցեալ Պ. Մելիք-Բէգլարեանցին: Ահա տասն տարի է, ինչ որ այդ գիւղացիք, համարեա թէ աղքատ դրութեամբ ձեռք են բերել այս հողը, որ 3 հազար դեսեատին տարածութիւն ունի, երեսուն հազար րուբլով և այս կարճ միջոցում պարտքից ազատուել են: Ունին լաւ անտառ, որի եկամուտովն են համարեա թէ իրենց պարտքը տուել. ունին եայլաղներ, թուրք գիւղ և դաշտային հողեր: 500 տնից բաղկացած գետաշէնցիներն և ղարաբուլաղցիները, որոնց հողերին կպած էին այս ընդարձակ հողերը, այսօր մնացել են շուարած և զարմացած, որ իրենք ահագին ժողովուրդ լինելով հողի պակասութիւն են զգում, այն ինչ մի բուռն ժողովուրդ եկաւ գնեց այդ հողերը և այսօր պարտքից ազատուելուց զատ գեղեցիկ կղմինդրով տներ են շինում, որ Իգիրմիդորթի մահալում հազուագիւտ բան է: ...Պարտքից ազատուելով, ահա մէկ տարի է, ինչ որ մտածում են ունենալ եկեղեցի: ...Եկեղեցու տեղը գիւղի մէջն է, մի շատ յարմար տեղ...: Այս գիւղը սեպհական անուն չունէր, այժմ կոչւում է Արմաւիր, որ հայ գիւղացիներին շատ խորթ է թւում, որովհետև նրանք ընտելացած են աւելի թուրքերեն Ղուշչի անուան քան հայ իսկական անուան: ...մեր գիւղացիք հեռաւոր տեղից մի լաւ աղբիւր են քանքանով բերել գիւղի մէջ, որ բաւականին փող է նստել գիւղացիների վրայ»:

«Նոր-Դար», 1896, N 139, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:

Բնակչություն
1989 թ․

1989 թ. բռնագաղթից հետո գյուղի բնակչության հիմնական մասը վերահաստատվել է ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի ենթաշրջանում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 366:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Կուշչի-Արմավիր

Զուտ հայաբնակ Կուշչի-Արմավիր գյուղի բնակչության թվաքանակին վերաբերող վիճակագրական տվյալներն առանձնապես հարուստ չեն, սակայն եղածն էլ բավական է նկատելու համար, որ 1890-ական թվականներից 1910-ական թվականները գյուղի բնակչությունն անընդմեջ աճել է.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1896	25					«Նոր-Դար», 1896, N 139, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:
1907				261		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:
1908	28	169	127	296	Ի դեպ, 1908 թ. վիճակագրական մեկ այլ տվյալի համաձայն Կուշչի-Արմավիր գյուղն ունեցել է 204 բնակիչ (”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 186):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:
1914				353		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 90. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366:
1917	40			243		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 366: