Մկնատամի խաչ Ուխտատեղի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Մկնատամի խաչ Ուխտատեղի

ԼՂՀ / Շահումյան / Էրքեջ

Պատմություն

Սարգիս Քամալյանը նշել է. «Բալա-քուրակ գետի արևելեան ափին հայ Էրքէջ գեղի մոտ կա Ղըռ-Բուլաղ անունով հայ ավերակք ամրոցատեղ Գանջուց ընդամենը 30 վերստ հեռու հարավային կողմ. դրա բարձր ժայռի ըստորոտում է գտնվում Մկնատամ անունով հայոց հին ուխտատեղին, որին ժողովուրդը սովորաբար Մկնատամի խաչ է անվանում: Բայց այնտեղ ոչ մի խաչքար կամ որևէ հնութեան հետք ու նշխար չկա:

Միայն մութ անտառ է և սպիտակագույն քարայր (ծածք). նրանից բղխում է սառ, քաղցրահամ, յորդ, մաքուր ջուր:

Ժայռի տակի հողը դարերի ընթացքում բավական զգալի չափով վերցված է, այսօր էլ շարունակում են վերցնել:

Ամենայն տարի Մեծ պասի ավագ չորեքշաբթի օրը անխաբան գալիս են ուխտավորներ գեղերից, քաղաքներից այդտեղ:

Ուխտն այսպէս է լինում. ժայռի ներքև քարափի ծածկի տակ կանգնում են ուխտավորները, երեսներին խաչակնքում, ապա հող ժողովում, նույն աղբիւրի ջրով շաղախում և քսում ցավոտ տեղերին, ուր վերք կամ որևիցէ խոց կա: Հետները վերցնում են հողից ընտանիքի միւս անդամների կամ բարեկամների, հարևանների համար, որոնք սրբատեղի համար մոմեր են տված լինում այնտեղ վառելու: Ամենից առաջ մոմերը վառում են քարափի տակ: Հողը շարունակ վերցնելու հետի ժայռի ներքև խոր փոսեր, այրեր են դարձել: Երբեմն հեռավոր տեղերից ուխտիս օրերին ուխտ եկողները մատաղ են անում–ոչխար կամ գառ մորթում: Այդ լինում է Զատկից յետո: Ուխտավորները կարկաչուն ցուրտ և համեղ աղբիւրներին, խիտ անտառին, կանաչ ծաղկալից արգավանդ տեղերին նայելով հրճվում են: Ուրախ և զվարթ կերուխումից յետ կրկնում են թարմ օդը ծծելով.

–Ա՜խ, ո՜ւր թէ մարդ կարողանա միշտ այստեղ ապրել, հարիւր տարի կեանք կունենա...

Ուխտատեղու մասին այս ավանդութիւնը կա տեղական բնակիչների բերանում. –Իբր թէ հնում հեթանոս ազգերը հալածելիս են եղել Պրաքսիա կույսին. հասել է ժայռի գլուխը և բարձր կատարից իրան ցած գցել և այնտեղ նահատակվել: Ի պատիվ նահատակ Պրաքսիա կույսի ժողովուրդը ուխտ է գալիս ու երկրպագում:

...Ուխտատեղին –Մկնատամի խաչը գտնվում է մելիք-Ուսուբանց կալվածում...

Ասում էին, թէ մելիք-Աբովը ամենայն տարի Պրաքսիա կույսի տոնին անխափան պատարագ էր մատուցանել տալիս և հացկերույթ սարքում գեղի ժողովրդի համար»:

Մատենադարան, թղթ. 79, վավ. 81, Ա տետր, թ. 135-137: Տե՛ս նաև Մատենադարան, ֆ. 40, թղթ. 72, վավ. 8գ, թ. 135, 136:
Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», 1900, գիրք Զ, էջ 330:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 92-94: