Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի 1861 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Մուռուտ

Տեղադրություն

Գյուղի հարավարևմտյան եզրին հնում եղել է երկրամասի հայտնի վանքերից մեկը՝ Մյուռոնուտա Սբ. Աստվածածնի անապատը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 403:

Նորոգություն
1877 — 1881 թթ․

1877-1881 թթ. ընթացքում հիմնավորապես վերակառուցվել և վերածվել էր ծխական եկեղեցու:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 403:

Պատմություն

Ինչպես անապատի հիմնադրության, այնպես էլ մինչև 1877 թ. գոյություն ունեցած եկեղեցու և մյուս շինությունների մասին գրականության մեջ քիչ թե շատ արժեքավոր տեղեկությունների չենք հանդիպել:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 403:

1800 թ․

Հայտնի է, որ 1800 թ. վախճանվել և Գանձակի Սբ. Հովհաննես եկեղեցու բակում էր ամփոփվել «Մռուտ անապատի» վանահայր Հարություն վարդապետը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 403:

1838 թ․

Վավերագրերում Մյուռոնուտ անապատի առաջին հիշատակություններից մեկն առնչվում է 1838 թ. այդտեղ կատարված կողոպուտի հետ. «...Միւռնոտ ուխտատեղին, որ կեայ ի վերայ լերին վիճակի կառավարութեան ունի զերկուս աբեղայս, յորում մտեալ, ի 23-ն յունիսի, ի գիշերի աւազակք զբոլոր անօթս նորին գողացեալ են»: Հասցված վնասը մեծ էր նաև նյութական առումով. «...ի Միւռնոտ Անապատէն աւազակք գողացել են զեկեղեցական իրս որոց գինն հասանէ ց1109 րուբլի արծաթ դրամս»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 436, թ. 1, 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 403-404:

Վանահայր
1839 թ․

1839 թ. անապատի վանահայր է հիշվում Հովհաննես աբեղա Հովհաննիսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 457, թ. 8:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404:

Պատմություն
1847 թ․

1847 թ. մի վավերագրում նշվել է. «առ եկեղեցւոյն մի սենեակ և զերկու ձմերայնոց»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 109-110:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404:

Կալվածքներ
1853 թ․

Վանքը տիրապետել է նաև որոշ կալվածների. 1853 թ. դրությամբ այն սահմանագծվել է հետևյալ կերպ. «...զանդաստան Մեռոնոտայ հանդերձ սահմանօքն յարևելից կուսէ Եօթն-շահառայ ասացեալ ճանապարհն, յարևմտեան կողմն, Սարու-Սու կոչեցեալ ջուրն, ի կողմն հարաւային Սարու-Եալ կոչեցեալ ճանապարհն և ի կողմն հիւսիսային գետն Ելիսաւէտօպօլու...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 6:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404:

Վանահայր

Նույն թվականին (1853 թ.) անապատում հիշվում է միայն մեկ հոգևորական՝ վանահայրը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 20-21:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404:

Պատմություն
19 դ․

Հարկ է նշել, որ 1849, 1852, 1861 և 1862 թվականների վավերագրերում հիշատակվում է անապատի քարաշեն եկեղեցին, ընդ որում՝ 1861 թ. Սբ. Աստվածածին անվամբ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 96-97, նաև` գ. 3819, թ. 105, գ. 3835, թ. 147-148, գ. 3836, թ. 58:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404:

Հայտնի է, որ Մյուռոնուտ անապատի տեղում սեփական միջոցներով ծխական եկեղեցի է կառուցել մահտեսի Քերովբե Տեր-Մարտիրոսյանցը. «Մեր աղքատ փոքր գիւղը անկարող էր իւր համար սեպհական եկեղեցի շինել տալու, այդ պակասը ի նկատի ունենալով գանձակեցի վաճառական Մահտեսի Քերովբէ Տէր-Մարտիրոսեանցը ...մի սրբատաշ քարեայ գեղեցիկ եկեղեցի շինել տուեց, որը մօտ տասն հազար րուբլի ծախք նստեց: Դրանով չբաւականանալով պարոնը համարեա թէ ամեն տարի մեր եկեղեցու համար մէկ մէկ զարդ է նուիրում: Այսօր օրերս էլ մի զույգ մեծ զանգակներ նուիրեց մեր գիւղի եկեղեցուն»:

«Նոր-Դար», 1896, N 120, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 404-405:

1881 թ․

Եկեղեցու շինարարական աշխատանքները տևել են չորս տարի և հաջողությամբ ավարտվել 1881 թ.: Նույն տարում էլ մեծ հանդեսով օծվել է. «Ահա չորս տարին անցնում է, որ Գանձակի պատուաւոր քաղաքացի մահտեսի Քերովբե Տէր-Մարտիրոսեանցը ջերմեռանդ սրտով իւր սեպհական ծախսով կառուցել է Մօռուտ գիւղի սուրբ Աստուածածին եկեղեցին մաքուր և սրբատաշ քարով քանի մի հազար ռուբլի ծախսելով Աստուծոյ տաճարի համար, և այն անցեալ թանգութեան և սով տարիների միջոցում: Սոյն այս տաճարը օծվեցաւ փառաւոր հանդիսով սուրբ Խաչի տօնի կիւրակէ օրը»:

«Մեղու Հայաստանի», 1881, N 258, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 405:

1988 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու կառուցման պատմության ուսումնասիրության համար կարևոր է նաև մինչև 1988 թ. տեղում պահպանված շինարարական արձանագրությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 405:

Նկատենք, որ անապատի տեղում նոր եկեղեցի կառուցելուց հետո էլ վայրը պահպանել էր սրբատեղիի իր նշանակությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 405:

1900 թ․

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ամառային ամիսներին բնակչությունը բազմապատկվում էր՝ ի հաշիվ իբրև ամառանոց այդտեղ հանգրվանող գանձակեցիների, 1900 թ. մարտին մուռուտցիների մոտ միտք է ծագում եկեղեցուն կից կառուցել զանգակատուն և բակը պարսպապատել. «...խորհրդակցեցինք, որ անհրաժեշտ է ունենալ մեր եկեղեցւոյ առաջ մի նախագաւիթ (զանգակատուն), որովհետև ամառնային ժամանակ մեր գիւղը Գանձակից յամարանոց եկողներ շատ են լինում, և թէ ընդ միշտ կիւրակէ և տօն օրերում լինում է բազմութեամբ ուխտաւորներ, այդ դէպքերում մեր եկեղեցին իր փոքրութեամբ, մանաւանդ ս. պատարագի ժամանակ խեղտում է ժողովրդի շնչառութիւնը. ժողովրդից շատերն դրսումն են կանգնում: Երկրորդ կարևոր դատեցինք պարսպապատել եկեղեցւոյ շուրջը, այդ ևս յոյժ կարևոր է, որովհետև եկեղեցւոյ մօտից անցնող հիւսիսային ճանապարհը հետզհետէ ցածրանում է կարող է շատ մօտ ժամանակներում վնասել եկեղեցւոյն»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3406, թ. 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 405-406:

1901 թ․

Մեկ տարի անց՝ 1901 թ. հունիսի 11-ին, սակայն, մուռուտցիները նոր որոշում են կայացնում. «...զանգակատան փոխարէն աւելի յարմար է նոցա տեղը, այն է եկեղեցւոյ արևմտեան կողմի պատը վերցնել, և այդ կողմից երկարացնել եկեղեցին մի քանի արշին, որով մենք հասած կլնենք մեր նպատակին, առաջինը՝ որ եկեղեցին կբաւականանայ մեզ և եկւոր ուխտաւորներին և երկրորդ, եթէ կարիք լինի, իւր ժամանակին նոր աւելացրած տեղի վերայ կարելի է աւելացնել և զանկակատեղի, նա մանաւանդ որ եկեղեցւոյ այժմեան ունեցած գումարը հազիւ կծածկի այդ աւելնացնելի ծախքերը»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3406, թ. 12:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 406:

1907 թ․

1907 թ. մուռուտցիներն արդեն ավարտել էին ծրագրած վերակառուցողական աշխատանքները, բայց այդ ամենն իրականացրել էին առանց նախագիծն ու նախահաշիվը նախօրոք հաստատելու. «...ի սկզբանէ շինութեան նախագաւթի եկեղեցւոյն ցաւարտումն նորին չէ եղեալ նախագիծ (պլան), այլ շինեալ աւարտեալ են զայն առանց ճարտարապետի և նախագծի»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3406, թ. 19:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 406:

Քահանա
1905 — 1910 թթ․

1905-1910 թթ. հիշվում է քահանա Գրիգոր Տեր-Սարգսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 7, ֆ. 458Պ, ց. 1, գ. 184, թ. 7, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 58:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 406:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1881 թ․

Մուտքից վեր զետեղված 2 կտոր քարերի վրա՝ 5 տող.
Ես Գանձակ քաղաքացի մահ(տես)ի Քերոբ Տ(է)ր-Մարտիրոսեան | կառուցի իմով արդեամբ Ս(ուրբ) Ա(ստուա)ծածին եկեղեցի Մու|ռուտ գեղջ, ի յիշատակ պապին իմոյ Տ(է)ր Մարտիրոս աւաք | քահանայի և ծնողաց իմոց Մկրտումի և Հռ(ի)փսիմի և կանանց | իմոց՝ Խանումի և Սհարի յամի Տ(եա)ռն 1881 ամի:
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 20, էջ 294: Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 272:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 405:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Շինարարական արձանագրությունից ներքև փորագրված է տերունական խոսքը.
Եկայք առ իս ամենայն աշխատեալք և ծանրաբեռնեալք և ես հանգուցից զձեզ:
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 20, էջ 294: Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 272:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 405:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Շինարարական արձանագրությունը

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Բադալյան

Դարպասը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Մյուռոնուտա Սբ. Աստվածածին