Վանական դպրոց :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Վանական դպրոց 1872 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Դաշկեսան / Խաչակապ

Պատմություն

Հայտնի է, որ մինչ դպրոց բացելն էլ վանքը կրթական ոլորտում կարևոր դեր է կատարել շրջակա բնակավայրերի համար: Վանքը «...դարերի ընթացքում, հանգամանքները ներածին չափ, կրթութեան միակ աղբիւրն է եղել մերձակայ գիւղերի համար»:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 56:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:

1872 թ․

Վանական դպրոցը, հիմնադրվել է 1872 թ. և գործել մինչև ցարական իշխանությունների կարգադրությամբ 1885 թ. հայոց դպրոցների փակումը. «Նոյն 1885 թւին վանքում սովորել են եկեղեցական գիտելիք և ժամերգութիւն միմիայն չափահաս աղքատ գիւղացիներից մերձակայ գիւղերի, որոնք անձեռնհաս են եղել թեմական դպրանոց կամ Ս. Էջմիածնի ճեմարանը մտնելու»:

«Մեղու Հայաստանի», 1875, N 11, էջ 2:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 775, թ. 9:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:

Դպրոցի բացման հենց սկզբից միակ ուսուցիչը եղել է վանահայր Թեոդորոս Շիրակունին: Հայր սուրբը ուսուցանում էր հայոց լեզու՝ աշխարհաբար և գրաբար, ժամերգություն, թվաբանություն և ռուսաց լեզու:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 56:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:

Դպրոցը՝ հանձինս գանձակեցի Ն. Տեր-Ներսիսյանցի, ունեցել է իր խնամակալը: Վերջինս էապես է սատարել դպրոցի պահպանությանը:

«Մուրճ», 1896, N 10-11, էջ 1433:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:

1878 թ․

Հարկ է նշել, որ դպրոցի կրթական մակարդակը ցածր է եղել: Դրա վկայությունն է թեմական վերատեսչի 1878 թ. այցելությունը դպրոց և անցկացված հարցաքննությունը. «Մեր այցելության ժամանակ վանահայրը բացակայ էր. մեզ ասացին, որ նա գնացել է Գանձակ ժողովարարութեան համար: Մենք գտանք երկու աշակերտ, որոնք գիշերօթիկ էին վանքի դպրոցում: Դոցանից նոյնպէս և Խաչակապ գիւղի քահանայից, որին հետներս տարել էինք վանքը, մենք տեղեկացանք, որ այս ուսումնարանը ունի երեսունի չափ աշակերտներ, որոնք երթևեկում են Խաչակապ գիւղից վանքի ուսումնարանը: Կամենալով փոքր ի շատէ տեղեկութիւն ունենալ այս դպրոցի ուսումնական մասի վերայ, ես հարկաւոր համարեցի թեթև քննութիւն անել ուսման մէջ այն երկու գիշերօթիկ աշակերտներին: Երկուքն ևս մօտ 14-15 ամաց էին, ուսել էին այդ դպրոցում, ինչպէս իւրեանք յայտնեցին և որքան մտաբերում եմ, երեք տարի: Երևեցաւ հետևեալ յառաջադիմութիւնը. Հայերէն լեզուից միջակ, իսկ գրութեան մէջ թոյլ (մի քանի նախադասութիւն թելադրեցինք), թուաբանութիւնից բոլորովին վատ, ամենապարզ թուաբանական խնդիրները մինչև քառասուն թիւը անկարող եղան վճռելու...»:

«Մանկավարժական թերթ», 1878-1879, էջ 10-11:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231-232:

Հայտնի է, որ Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Մակար Ա Թեղուտցին և դպրոցի խնամակալ Ն. Տեր-Ներսիսյանցը մտադրություն են ունեցել վանքում բացել կենտրոնական վանական ուսումնարան: «Ամենայն ջանք գործ է դրւում երկդասեան վանական ուսումնարան բանալու համար և եթէ հնար լինի՝ ուսումնարանը բացուելու է մի արուեստագիտական մասնով չափահասների համար, երբ միջոցները ներեն և կարելի լինի նորա գոյութիւնը մշտապէս ապահովել, իսկ այս ամենը մեծ կապ ունի վանական կալուածքը բարեկարգելու և արդիւնաւորելու հետ, որպէսզի վանքը անհաստատ աղբիւրների և հանգանակութեան յուսով միաբանութիւն և ուսումնարան պահելուց ազատ լինի»:

«Արձագանք», 1885, N 4, էջ 56:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56Պ, ց. 18, գ. 31, թ. 97:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 232:

Միաժամանակ առաջ է քաշվում մի քանի խնդիրների լուծում, որոնք պետք է նպաստեին ուսումնական աշխատանքների բարելավմանը: Ըստ այդմ՝ հարկ էր «Ծաղկաձորի 200 սաժէն հեռաւորութիւնից երկաթեայ խողովակներով ջուր բերուէր մինչև «Հարանց տախտ» անուանեալ վանքին կից տափարակը (ուրիշ կերպ անհնար է ջուր բերելը աւազուտ հողով), այնտեղ մի մեծ ջրամբար շինելու, և երկրորդ՝ սայլուղին Բանանց գիւղից, մօտ 8-9 վերստ հեռաւորութեամբ, շարունակուէր մերձաւոր գիւղական ժողովրդականաց մինչև վանքը, այն ժամանակ վանքի, նորա երկդասեան ուսումնարանի, արուեստանոցի և միաբանութեան ապագայն ըստ ամենայնի և ընդ միշտ ապահովուած կը լինէր, առանց դրսից դժուար յուսալի նպաստների...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56Պ, ց. 18, գ. 31, թ. 98:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 232:

Սակայն վանքի ունեցվածքից ստացվող եկամուտների կրճատման հետևանքով և այլ պատճառներով հնարավոր չի եղել վանական ուսումնարան բացելու մտահղացումն իրագործել:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 232:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1872 թ․

Վանական դպրոցի ճակատին եղել է.
Հոգևոր դպրոցս բացաւ ի վանահայրութեան Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ, ի 1872 ամի:

«Արձագանք», 1886, N 21, էջ 309:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:

1870-ական թվականներին դպրոցի գործունեությունը ծավալվել է հետևյալ կերպ.

Թվական	Ուսուցիչ	Աշակերտ	Նշումներ	Աղբյուր
1873		20		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 68: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:
1874	1		Հիշվում է որպես արական-ծխական դպրոց	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:
1875	1	40		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:
1876	1	40	Այլ վկայության համաձայն՝ նույն թվականին դպրոցն ունեցել է 20 աշակերտ («Մեղու Հայաստանի», 1876, N 40, էջ 3):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, 52, ֆ. 56, ց. 3, գ. 62, թ. 46: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231:
1878	1	30		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 178: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 231: