Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Գանձակ / Գանձակ / Նորաշեն

Տեղադրություն

Գտնվում էր Նորաշեն թաղամասում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 51:

Նկարագրություն
1713 թ․

Մինչև Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու կառուցումը քաղաքի ծխական գլխավոր եկեղեցիներից մեկն էր, ըստ որում, մյուսների համեմատ առավել ընդարձակ. «...յորս առաւել մեծ և գովելի է Նորաշէնցւոցն կառուցեալ ի վերայ վեցից սեանց»: Ավելի ուշ այս եկեղեցու այցելուները տվել են այլ նկարագրություններ ևս, սակայն դրանցից կարևորությամբ առանձնանում է եպիսկոպոս Բարխուտարյանցի հաղորդումը. «...շինուած է Հայոց ՌՃԿԲ (1713) թուին, քարուկիր, հոյակապ, բարձրաշէն և ընդարձակ է՝ կառուցեալ վեց միապաղաղ սիւների վերայ: Բայց որովհետև արևելքից արևմուտք ճաքած են եկեղեցուս հիւսիսային կողմի կամարներն, վասնորոյ արտաքուստ շինած են նոյն կողմից քարուկիր յենարաններ և մի գաւիթ դրան վերայ: Եկեղեցուս երկարութիւնն է 26 1/2 մետր, լայնութիւնն 16»:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփղիս, 1842, էջ 172:
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 46-47:
Ի դեպ, Բարխուտարյանցը եկեղեցու կառուցման տարեթիվը նշելիս հավանաբար օգտվել է մեզ անհայտ, բայց հավաստի աղբյուրից, որը ոչ ինքը և ոչ էլ որևէ մեկը չի հրապարակել:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 51-52:

19 դ․

Ուշագրավ է նաև ԺԹ դարավերջին Էմմանուել քահանա Նազարյանցի՝ եկեղեցու հետևյալ նկարագրությունը. «...Գանձակի Նորաշեն անունով քաղաքամասն ունի ս. Աստվածածին անունով մի բաւական մեծ եկեղեցի, որ թէպէտ առանց կաթուղիկէի է, սակայն օրինաւոր կամարակապ է, վեց հատ քարեայ սիւներով: Սալարկած հատակը ծածկուած է մաքուր խոտերով որ առհասարակ գործածական է քաղաքի եկեղեցիներում, իսկ ատեանը ծածկուած է կապերտներով: Ժողովրդոց դասերը բաւական ընդարձակ են և, որ յարմարաւորն է՝ կանանց դասը բաւական բարձր է տղամարդոց դասից: Այս եկեղեցին ունի մի կարգին քարաշէն նախագաւիթ՝ մի առանձին սենեակով: Նախագաւիթը, որ միանգամայն և զանգակատուն է, շինուած է Ղազար Թէոսեանցի ծախքով 1889 թուին...»:

Նազարեանց Էմմանուէլ քահանա, Տպաւորութիւններ Գանձակից, «Նոր-Դար», 1899, N 85, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 52:

Նորոգություն

Պարբերաբար իրականացված նորոգումներից հատկապես նշանակալից են եղել 1854-1859 (գլխավորապես ծածկերը) և 1868 թվականներինը: Վերջինս վկայված է եղել եկեղեցուն նվիրաբերված մի մասնատուփի արձանագրության մեջ. «Յիշատակ է սուրբ խաչս Մնացական Գրիգորեանց Վասակով, որ ետ Նորաշէն սուրբ Աստուածածնայ եկեղեցւոյն, որ և այժմ նորոգեաց որդի նորին Գէորգ Վասակով 1868 ամի, ի սմա է ամփոփեալ բոյթն Թադէոսի առաքելոյն Ա. Գ. Թ.»: Ի դեպ, նույն՝ 1868 թվականին, հավանաբար, նորոգումից հետո, եկեղեցին, որի քահանան էր տեր Գրիգորը, կողոպտվել է:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 3245, թ. 8; ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 81-82:
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 47:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5085, թ. 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 52:

1890 թ․

1890-ական թվականների կեսերին հոգևոր իշխանությունների թույլտվությամբ նոր նորոգումներ իրականացնելու նպատակով սկսվել էր միջոցների հանգանակությունը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 52:

Պատմություն
1895 թ․

1895 թ. լրագրային մի հաղորդման մեջ նշվել է, որ «Նորաշէն թաղի եկեղեցին մօտ ութն ամիս է, որ փակուած է կամարը ճեղքուած լինելու պատճառով»: Անհրաժեշտություն էր ծագել քայքայված եկեղեցու տեղում միանգամայն նոր շենք կառուցել, սակայն մասնագետների քննությունից հետո որոշվել է բավարարվել նորոգումներով: Այդ աշխատանքների իրականացման համար խոշոր նվիրատվություն էր կատարել (500 ռ.) գանձակեցի վաճառական մահտեսի Քերովբե Տեր-Մարտիրոսյանցը:

«Նոր-Դար», 1895, N 147, էջ 2:
«Նոր-Դար», 1895, N 116, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 52:

Կալվածքներ
1907 թ․

1907 թ. Սբ. Աստվածածին եկեղեցապատկան կալվածների թվում հիշատակվում են «Դայլար Երի», «Ղուրու-ղոբի» և «Ուչ-թափա» տեղամասերը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1270, թ. 9:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 52:

Քահանա
1889 թ․

Անանիա (աշխարհական անունը՝ Սմբատ) Տեր Թեոդորոսյան Շիրակունի. 1866-1876 թթ. սովորել է Խաչակապի Թարգմանչաց վանքի դպրոցում, հոր՝ Թեոդորոս վարդապետ Շիրակունու մոտ: Քահանա է ձեռնադրվել 1889 թ. հունվարի 21-ին: Մինչև 1893 թ. դեկտեմբերի 21-ը հովվել է Դաշկեսանի Կիրանց գյուղին: Ապա Տ.Տ. Մկրտիչ կաթողիկոսի հրամանով փոխադրվել է և քահանայագործել Նորաշենի Սբ. Աստվածածին եկեղեցում: 1892 թ. վարել է նաև նույն եկեղեցու արական միդասյա դպրոցի հոգաբարձուների նախագահի պաշտոնը, 1899-ին դասավանդել հայոց լեզու քաղաքային և օրիորդաց ուսումնարաններում: 1902-1908 թթ. քահանայագործել է Եզնիկ (աշխարհական անունը՝ Մկրտիչ) քահանա Հարությունյան Զրկինյանցի հետ: Վերջինս Նորաշենի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին հովվել է քահանա ձեռնադրվելու օրվանից՝ 1902 թ. ապրիլի 28-ից:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 45-48, 52:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 6:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 52: