Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի

ԼՂՀ / Շահումյան / Վերիշեն

Պատմություն

Գտնվում է հին թաղի կենտրոնում (N 40՛24՛34.11՛՛, E 046՛30՛10.13՛՛, ծ. մ. 1151 մ):

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

Հորինվածքային և կառուցողական առանձնահատկությունները հուշում են, որ Վերիշենի եկեղեցին ԺԸ դարի շինություն էր՝ թերևս ավելի հին կառույցի տեղում հիմնովին վերակառուցված: 1841 թ. հիշվում է Սբ. Հովհաննես, իսկ հետագա տարիներին` 1842, 1843, 1880 թթ.՝ Սբ. Աստվածածին անվամբ:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 305, թ. 47:
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 12, գ. 531, 532:
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 33, թ. 20 և ց. 18, գ. 33:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

ԺԹ դարավերջին կառույցի մասին նշվել է հետևյալը. «...քարուկիր, կառուցեալ երեք կամարների վերայ, երկարութիւնն` 19 մետր 50 սանթիմ, լայնութիւն` 10 մետր 80 սանթիմ: Հիւսիսային խորանի գլխին կայ գաղտնի պահարան»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 246:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

1895 թ. Խորեն քահանա Տեր-Մարտիրոսյանցը եկեղեցու նորոգության նպատակով «...գիւղն ընկած ցորեն և դրամ է ժողովում, եկեղեցին նորելու և զարդեր գնելու համար»:

«Նոր-Դար», 1895, N 7, 13 յունուարի, էջ 2: Տե՛ս նաև Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 260-261, ֆ. 57, ց. 3, գ. 48, թ. 7-8:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

1916 թ. օգոստոսի դրությամբ հիշվում է որպես անշուք եկեղեցի:

Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 622:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

1927 թ. փակվել է:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2658, թ. 12:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

Ճարտարապետություն

Միանավ, թաղածածկ բազիլիկ է՝ կառուցված անմշակ քարերով, կրաշաղախով: Սրբատաշ են միայն մուտքի և լուսամուտների անկյունաքարերը, որմնասյուները: Երկթեք ծածկի տակ առնված տանիքը ներքուստ պահում են երեք զույգ որմնասյուների վրա հենված թաղակիր կամարները: Միակ մուտքը բացված է հարավային ճակատից: Արևելյան կողմում՝ կիսաշրջանաձև եզրագծով ավագ խորանի երկու կողմերում, առկա է ուղղանկյուն հատակագծով մեկական ավանդատուն, իսկ հյուսիսային որմի մեջ՝ ավանդական տեղում է մկրտության խորշը՝ ավազանով հանդերձ: Ունի դեպի ներս լայնացող 8 լուսամուտ, որից 5-ը բացված են արևելյան, 2-ը՝ հարավային, իսկ 1-ը՝ արևմտյան ճակատներից: Հարավային ճակատին՝ հատկապես մուտքի շուրջ, ագուցված են մի քանի խաչքարեր: Կան նաև խաչաքանդակներին կից արձանագրություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 198:

Ձեռագրեր

Ձեռագրեր. ԺԹ դարի վերջին եկեղեցում է պահվել 1493 թ. Կոշիկ անապատում (Մարտակերտի շրջան, գ. Քոլատակ) ստեղծված մի ձեռագիր Ավետարան, որը գերությունից ազատել էր գյուղի տանուտերը՝ Հարությունը, և հետագա` 1749 թ. հիշատակարանում արձանագրել. «Ես՝ Վերին շէնի տանուտէր Յարութիւնս, առի զայս Քրիստոսի սուրբ աւետարանս ի անօրինաց ձեռքէն, իբր թէ գերի անկեալ թափեցի»: Ցավոք, խորհրդային տարիներին այս Ավետարանը եկեղեցուց անհետացել է:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 247:
Ղահրամանյան Կ., Օջախի գիրք. նշխարներ, հ. Ա, Երևան, 2002, էջ 95:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 200:

Վիմագրեր

Եկեղեցու որմերին առկա էր 7 վիմագիր: Վաղագույնը վերաբերում էր 1774 թ.:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 200:

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն. եկեղեցու մուտքի ճակատակալ քարին` 4 տող.

Ի ս(ր)բազան | դասուն սիրեցելոյն | աշակերտեալ տ(է)ր Պետրոսս | և մերոյ երկրիս հրամանատու | ...:

Հրատ. Ղահրամանյան Կ., Հյուսիսային Արցախ. գոյության պայքար, գիրք Ա, Երևան, 1993, էջ 78: Նույնի՝ Օջախի գիրք. նշխարներ, հ. Ա, Երևան, 2002, էջ 78:

Ծանոթ. վիմագրի վերջին հատվածը չի պահպանվել: Սա հավանաբար եղել է շինարարական բնույթի արձանագրություն: Հարկ է նշել, որ առանց արձանագրությունը ներկայացնելու՝ Ե. Լալայանը գրում է՝ կամարակապ և անսյուն եկեղեցին կառուցվել է 1756 թ. մելիք Հովսեփի ծախսով (Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», 1899, գիրք Ե, էջ 330: Նույնի՝ Գանձակի գավառ, Երկեր, հ. 2, էջ 302): Կարծում ենք, որ այդ կարևոր տեղեկությունները նա քաղել է վիմագրի չպահպանված հատվածից:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 201:

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն 1774 թ․

Խաչաքանդակ. հարավային ճակատին՝ մուտքի ձախ կողմում.

Ծանոթ. վերջին անձնանունը՝ փակագիր: Առաջին հրատարակության մեջ առկա են մանր անճշտություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 201:

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն. եկեղեցու պատին՝ 3 տող.

Յ(ի)շեցէք ի Ք(րիստո)ս | շինիս տանուտ|էր Պապա քօխ(վի)ն:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 201:

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն. եկեղեցու անկյունաքարերից մեկին՝ 3 տող.

Ք(րիստոս)ի | ծ(ա)ռ(ա) Ա|կոբ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 201:

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն 1818 թ․

Արձանագրություն. եկեղեցու մուտքի անկյունաքարին՝ 6 տող.

Ծանոթ. առաջին հրատարակության մեջ առկա են մանր անճշտություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, Մռավականք, հ. Դ, Երևան, 2019, էջ 201:

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հարավային ճակատից բացված մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1987 թ․

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Տեսակը Չափագրություն
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1987 թ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հատակագիծը

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Սբ. Հովհաննես