Ավագ Սբ. Նշան Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ավագ Սբ. Նշան Եկեղեցի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Գետաշեն

Պատմություն

Գյուղամիջում պահպանված երեք եկեղեցիներից ամենահինը Ավագ Սբ. Նշան (Նահատակ) կոչվածն է:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 337-338:

Ճարտարապետություն

Այն փոքրածավալ միանավ թաղածածկ շենք է: Ծածկը երկթեք է: Կառուցված է անմշակ քարով, կրաշաղախով: Արտաքին չափերն են՝ 7,95 x 5,50 մ: Արևմտյան ճակատից բացված միակ մուտքի անկյունաքարերը սրբատաշ են: Ունի մի շարք արձանագրություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 337:

Այլ անվանումներ

Ի դեպ, արխիվային վավերագրերում առկա է եկեղեցու մի երրորդ անվանաձև, այն է` Կարմիր Նահատակ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 338:

Մասունք

Ավագ Սբ. Նշան (Նահատակ) եկեղեցին առանձնապես հայտնի է եղել իր սրբություններով: Դրանց վերագրվել են մի շարք հրաշագործ հատկանիշներ և այդ պատճառով էլ եկեղեցին ուխտատեղիի հռչակ է վայելել:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 344:

1839 թ․

Հարկ է նշել, որ այդ մասունքները, ի սկզբանե, պահվել են բնակիչների տներում: Օրինակ, 1839 թ. յուզբաշի Մովսես Առաքելյանի տանը պահվում էր Ավագ Սբ. Նշան կոչված արծաթե խաչը, Խաչատուր Հարությունյանի մոտ էր «Կարմիր Ավետարան»-ը, Գրիգոր Սահակյանի տանն էր «Սպիտակ Ավետարան»-ը, մեկ ուրիշի մոտ` Սբ. Եղիշե առաքյալի աջը (արծաթյա, ոսկեզօծ) և այլն:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 44, թ. 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

1869 թ․

Արդեն 1869 թ. հոգևոր իշխանությունների հրամանով գյուղում եղած սրբությունները հավաքվել էին մասնավոր անձանց ձեռքերից և պահվում էին Ավագ Սբ. Նշան եկեղեցում: Դրանք էին.

Ավագ Սբ. Նշան խաչը:
Կարմիր կամ Սուլթանի ավետարանը:
Սբ. Եղիշե առաքյալի աջը:
Կենսաբեր անվամբ ավետարանը:
Մասունք սրբոց Երից Մանկանց:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 4850, թ. 16:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

1890 թ․

Մոտավորապես 1890 թ. եպիսկոպոս Բարխուտարյանցը նույն եկեղեցում տեսել է հետևյալ մասունքները.

Ավետարան, 1661 թ.:
Ավետարան (մագաղաթյա), 1223 թ.:
Ավետարան (թղթե), 1356 թ.:
Ավետարան (թղթե), 1673 թ.:
Մասն կենաց փայտի (զետեղված արծաթյա խաչի մեջ):
Մասն Սբ. առաքյալի բազկի (արծաթյա ոսկեզօծ խաչի մեջ):
Մասն մի անհայտ սրբի (զետեղված մի ականազարդ խաչում):

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 259-264:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

Մշակույթի վերոհիշյալ արժեքները եկեղեցում պահվել են մինչև 1920-ական թվականները. «1927-28 թվերին Ավետարանը արծաթյա աջի և այլ մասունքների հետ կոլտնտեսության ղեկավարությունը տանում է Բաքու, հանձնում թանգարանին, որի դիմաց գյուղի համար ռադիոընդունիչ և այլ սարքեր է ստանում: Մի քանի տարի հետո գյուղխորհրդի նախագահ Աբգարը դրանք Բաքվի հայկական եկեղեցում է տեսնում: Դրանից հետո ոչ մի տեղեկություն չենք ունեցել մեր Ավետարանի մասին»:

Կարապետյան Բ., Հարյուր տարվա երկխոսություն, Երևան, 1990, էջ 20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1677 թ․

Բարավորին՝ 11 տող.
Թվ(ին) ՌՃԻԶ (1677) | կամաւն ա(մ)ենակալ(ի)ն | Ա(ստուծո)յ, շինեցաւ ս(ուր)բ Ն(ա)հ(ա)տ|ակս ձեռամբ Սի... | ե... սին եւ որդո(ւ)ն՝ | Քամալ Պէկ(ի)ն, օգն(ա)կ(ա)ն|ութ(եամ)բ գեղուս, | թ(ա)գ(ա)ւորութի(ւ)ն պ(ա)րսից՝ | շ(ա)հ Սուլե(յ)ման(ին), հ(ա)յր(ա)պ(ե)տ|ութի(ւ)ն տ(եառ)ն Ս(ի)մէոնին. | յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ՝ Փարին:
Հրատ. արձանագրությունը նախ հրատարակել է Քաջիկյանը («Արձագանք», 1886, N 19, էջ 281), ապա՝ Մ. Բարխուտարյանցը («Արցախ», Բագու, 1895, էջ 259), փոքր-ինչ ավելի ամբողջական` Ե. Լալայանը (Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 318-319), այնուհետև առանց ստուգելու այն վերահրատարակել է Ս. Բարխուդարյանը («Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 237): Մեր այցելության ժամանակ (1989 թ.) վիմագիրը ծածկած սվաղի շերտի մաքրումը հնարավոր դարձրեց դրա բովանդակության առավել ամբողջական վերծանությունը:
Ծանոթ. բոլոր հրատարակություններում էլ առկա են մի շարք բացթողումներ, անճշտություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 337:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 17 դ․

Հյուսիսային պատի մեջ գտնվող մկրտարանի խորշի ճակատին՝ 2 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս բարէխօս | Թանկրղուլին:
Ծանոթ. գրչությունը բնորոշ է ԺԷ դարին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 338:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1618 թ․

«Եղիշէ առաքեալի բազկի մի մասը, մի արծաթէ, ոսկեզօծ աջի մէջ ներփակուած, որի վրայ կայ հետևեալ գրութիւնը».
Այս է աջ սրբոյն Եղիշէի առաքելոյն. աշխատողքս՝ որ Ա(ստուծո)յ Իգնատիոս եպիսկոպոս, որ եբեր սուրբ նշխարս ի Կաֆայու յիշատակ սորա, տէր Ոսկան եպիսկոպոս: Կամաւն Աստուծոյ Կարապետ եպիսկոպոս ետոյ նորոգեցի, Աստուած ողորմի ասացէք: Կամաւն Աստուծոյ Մուրադս որդի Նիազի շինեցի սուրբ աջս, Աստուած ողորմի ասացէք. առաջնորդութեան Ոսկան եպիսկոպոսին, թվն ՌԿԷ (1618) էր:
Հրատ. Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 318:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 338:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ավագ Սբ. Նշան (Նահատակ) եկեղեցի. (1677 թ.)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ավագ Սբ. Նշան եկեղեցու բարավորը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ավագ Սբ. Նշան եկեղեցի. ներքուստ հյուսիսային պատի միջի խորշի նվիրատվական արձանագրությունը

Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Նահատակ
Կարմիր Նահատակ