Գավազան Բերդ :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Գավազան Բերդ

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Ղազախ / Աբասբեյլի

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 15 կմ արևմուտք՝ Աբասբեյլի գյուղից 1 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Ոսկեպար (Ջողաս) գետի ձախ ափից 1,5 կմ հեռու, շրջապատի նկատմամբ բարձրությամբ առանձնացած լեռան վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 436:

Պատմություն
11 դ․

Բերդը կոչվել է նաև Գավարզին, Գվարզին, Քավազին, Քոզին: Գրավոր աղբյուրներում ամենավաղ հիշատակությունը վերաբերում է ԺԱ դարի 60-ական թվականներին, երբ վրաց Բագրատ Դ թագավորը (1027-1072) հարձակվել է Տփխիսի վրա, որին տիրում էր Գանձակի Փատլուն ամիրան: Վերջինս գերեվարվել էր Իվանե Օրբելյանի զորքերի կողմից, ապա ազատվել վրաց թագավորին «...զՏփխիս և զԳագ և զՔօզինն...» վերադարձնելուց հետո:

«Համառօտ պատմութիւն Վրաց ընծայեալ Ջուանշէրի պատմչի» Վենետիկ, 1884, էջ 114:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 436:

1123 թ․

1123 թ. վրաց Դավիթ Շինարար թագավորը (1073-1125), ի թիվս այլ ամրոցների, սելջուկներից գրավում է նաև Գավազան ամրոցը. «...Նա էառ և զդղեակն Հայոց՝ զԴմանիս, զԳագ, զՏէրունական, զՔաւազինն...»:

Մելիքսեթ-Բեկ Լ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, Երևան, հ. Ա, 1934, էջ 218:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 436:

13 դ․

Այնուհետև Գավազանը հիշվում է ԺԳ դարի 30-ական թվականների դեպքերի առնչությամբ, երբ մոնղոլ-թաթարները Մոլար Նուինի գլխավորությամբ նվաճում են նաև «...զՔաւազինն անմարտնչելի ամրոց...»-ը:

Հաւաքումն պատմութեան Վարդանայ վարդապետի, Վենետիկ, 1862, էջ 145:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 436:

1436 թ․

Հաջորդ հիշատակությունը վերաբերում է 1436 թ., երբ բերդում ապաստան են գտել ասպատակություններից փախստական բնակիչները. «...Եկաք մինչև Աղեստև, հանդիպեցաւ Ջաղաթին իլղարն՝ բազում հեծեալ. և թալանեցին զմեզ ու զամէն քրիստովնեայքն, և մերկեցուցին, որ քան զոտից ամանն այլ իրք չթողին, այլ ձմերան աւուրք և ցուրտ: Այլ եկաք ի Գավազանին բերթն, քրիստովնեայքն ի վերա եկին և ծածկեցին զմեր մերկութիւնն»:

«ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ» հատոր Ա, կազմեցին` Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա., Երեւան, 1974, էջ 461:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 436:

Նկարագրություն
19 դ․

Տեղագրական վկայություններ. բերդի համառոտ առաջին նկարագրությունը տրվել է ԺԹ դարի առաջին կեսին. «Է դղեակ ի վեր սեպացեալ միապաղաղ քարամբք. ի գլուխ ունի զո՛չ սակաւ տնատեղիս վասն ապաստանի, այս դղեակ կառուցեալ կայ ի դաշտին Գագայ. որ ունի զմիևեթ ճանապարհ, և այն դժուարագնալի. շրջապատն է ամենևին անմատչելի. ի միոյ կողմանէ միայն ունի զճանապարհ, և այն արուրաձանօք պաշտպանեալ. ի գլուխ ունի զաւազան ջրոյ»:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփղիս, 1842, էջ 156:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 437:

Տեղագրական վկայություններ. մեկ այլ նկարագրականում նշված է. «Ոսկեպար կամ Ջողազ վտակի ձախ կողմում արձանացած է մի բարձր, միապաղաղ, գորշագոյն, զարմանալի եւ միանգամայն ահարկու ժայռ, որի արեւելեան ստորոտով շինած են հնուց պարիսպ, որի ներսի կողմում կան սենեակներ եւ խուցեր, որոնցից միոյն մէջ կայ ջրհոր եւ ջուր: Ժայռիս գագաթն բարձրանալու համար կայ միայն մի դժուարատար, սոսկալի, նեղ, չափազանց զառիվեր եւ միանգամայն վտանգաւոր կածան հիւսիսային կողմից: Գագաթն համարեա թէ հարթակ է մօտ երկու կալաչափ...: Ահա այս է Գաւարզին բերդ հռչակուածն, որի վերայ երկու տեղ շինուած է վիմափոր ջրաւազան, ջուրն բերուած է յիշեալ ջրհորիցն: Ժայռիս արեւմտեան կողմում, բաւական բարձր երեւում է մի մեծ ծակ, որի ետև, ասում են կայ մի մեծագոյն քարայր, որի ճանապարհն անյայտացած է այժմ: Երբեմն-երբեմն արծիւներն այրիցս հանում են գորգի եւ կարպետի փտած կտորներ եւ ձգում վար»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 395:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 437:

Պատմություն
1960 — 1961 թթ․

Պաշտպանական համակարգ. բերդը կառուցվել է 400 մ բարձրություն ունեցող ժայռոտ լեռնագագաթի հյուսիսարևելյան թեք լանջին և շրջապատի նկատմամբ ունի իշխող դիրք: Պահպանվել են միջնաբերդի և բերդաքաղաքի ավերակները: 1960-1961 թթ. հնավայրի տարածքը ուսումնասիրել է ՀՀ ԳԱ հնագիտության ինստիտուտի արշավախումբը:

Բարսեղյան Լ., Խաչատրյան Ժ., Միջնադարյան Հայաստանի երկու ամրոցների մասին, «ՀՍՍՀ ԳԱ Տեղեկագիր», 1962, N 7, էջ 74-76:
Բերդի մասին տե՛ս նաև՝ Հ. Միքայէլ Վ. Յովհաննէսեան, Հայաստանի բերդերը, Վենետիկ, 1970, էջ 493-494:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 437:

Ճարտարապետություն

Միջնաբերդն ունի 140 x 40 մ արտաքին չափեր: Կառուցված է դեղնավուն կրաքարից: Ամրացված է եղել 7 կիսաբոլորակ աշտարակներով, որոնց պահպանված բարձրությունը հասնում է 4-7 մ: Մուտքը արևմուտքից է:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 437:

Պարսպափակ բերդաքաղաքը տարածվում է միջնաբերդից հյուսիս՝ 400 մ հեռավորության վրա: Պարիսպները շարված են եղել դեղնավուն կրաքարից և անմշակ խոշոր որձաքարից:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 437:

Տեսակը Արտատպություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արխիվային
Աղբյուրը Գծանկար

Գավազան (Գավարզին). արտատպված է Ղ. Ալիշանի «Հայապատում» աշխատությունից (Վենետիկ, 1901, էջ 389):

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գավազան (Գավարզին). լեռան տեսքը հյուսիսից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 թ․

Գավազան (Գավարզին). հատված բրգաշար շրջապարսպից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 թ․

Գավազան (Գավարզին). հատված բրգաշար շրջապարսպից:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 թ․

Գավազան (Գավարզին). հատված բրգաշար շրջապարսպից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 թ․

Գավազան (Գավարզին). թաղակապ շինություն բերդասարի հյուսիսային կողին

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Գավարզին
Գվարզին
Քավազին
Քոզին