Միրզաջան Մահտեսի-Հակոբյանցի տպարան (1879-1900). Տպարան

Միրզաջան Մահտեսի-Հակոբյանցի տպարան (1879-1900). Տպարան 1879 — 1900 թթ․

ԼՂՀ / Շուշի / Շուշի

Պատմություն
1879 թ․

Միրզաջան Մահտեսի-Հակոբյանցի տպարան (1879-1900). Շուշիում գործած հաջորդ տպարանը բացում է Միրզաջան Մահտեսի-Հակոբյանցը՝ 1879 թ.:

Ի դեպ, այլ աղբյուրներ տպարանի հիմնադրման տարեթիվը համարում են 1880 կամ 1881 թթ. (Բալայան Վ., Արցախի պատմությունը հնադարից մինչև մեր օրերը, Երևան, 2011, էջ 211), սակայն առաջին գիրքն Արիստակես վարդապետ Սեդրակյանի թարգմանությամբ այստեղ տպագրվում է 1879 թ. (Հայ գիրքը 1851-1900 թվականներին, Երևան, 1999, էջ 260-261):
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 6:

1885 թ․

1885 թ. Շուշի այցելած Եղիշե ավագ քահանա Գեղամյանցը (Հայկունի) Միրզաջան Մահտեսի-Հակոբյանցի մասին հաղորդում է. «Միրզաջան Յակոբեանցը Շուշուայ հայ-աւետարանականաց գլխաւորն է, որոյ տան մէջն է և՛ ժողովարանը` կից սեպհական տպարանին և գրախանութին: Այս Միրզաջան Յակոբեանցի մասին` մի պաշտօնական թղթի մէջ կարդացի, որ սրանից մի քանի տարի առաջ` Շուշեցի մի թիւրքի տանից տախտակներ և ներկեր է գողացած: Եւ դորա համար, դատարանի վճռով, 1 1/2 տարի ժամանակաւ, արեստանդների բօտան է աքսորուած: Մի և նոյն անձը Հադրիւթ գիւղի գործարանից մետաքսներ գողացած լինելուն համար իբր` այժմ ոստիկանարանի ձեռքով քննութեան տակ է: Այս մասին էլ ես մի գործ կարդացի: Շատ բաներ էլ բերանացի լսեցի: Չը գիտեմ ո՛ր աստիճան ճշմարիտ են»:

Հայկունի, Ուղեգնացական ակնարկներ, «Մեղու Հայաստանի», 1885, N 62, 11 օգոստոսի, էջ 3: Տե՛ս նաև նույնի՝ Ուղեգնացական ակնարկներ, Երևան, 2010, էջ 34:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 6:

Տպարանի վերաբերյալ հավելյալ մանրամասներ է հաղորդում Պետրոս Զաքարյանը. «...Բաքվից աքսորից վերադարձավ Մ. Մահտեսի-Հակոբյանը, իր տանը կից հատուկ շենքում հիմնադրեց մի տպարան, որտեղ աշխատում էին իր որդիները: Նոր տպարանը բարգավաճում էր իր հիմնելու օրից: Ի միջի այլոց այստեղ իր գրական մկրտությունն ստացավ մեր գրող Լեոն, որը տպարանի առաջին սրբագրողն էր...»:

Ավագյան Ս., Էջեր Լեռնային Ղարաբաղի կուլտուր-կրթական կյանքի պատմությունից, Երևան, 1982, էջ 12:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 6-7:

Մ. Մահտեսի-Հակոբյանցի տպարանում հրատարակված առաջին գիրքը (1879 թ.) Ջոն Վիլիամ Դրեպերի «Պատմութիւն մտաւոր զարգացման Եւրոպիոյ» գրքի առաջին հատորն է Արիստակես վարդապետ Սեդրակյանի թարգմանությամբ, որի առթիվ նշվել է. «Ինչ վերաբերում է տպագրութեան, պէտք է ասել, որ արտաքին կողմից շատ լաւ չէ, մանաւանդ տպագրական սխալներով, տեղ-տեղ անորոշ և անկանոն տառերով: Բայց այդ ամենը առաջ է եկել ոչ թէ իրեն թարգմանչի անուշադրութիւնից, կամ խնայողութիւնից, այլ տպարանատիրոջ իր պարտքը անբարեխղճաբար կատարելուց: Յայտնի է, որ Շուշու հոգևոր դպրոցի տպարանը, որտեղ մի ժամանակ բաւական գրքեր տպվում էին, այժմ այլևս գոյութիւն չունի, այստեղ անցեալ տարի մի մասնաւոր տպարան է բացւել, որի առաջին պտուղը Դրէպէրի թարգմանութիւնն է: Թէև այդ տպարանը հ. Սեդ. հետ պայման է կապել օրինաւոր կերպով տպագրելու, բայց, ինչպէս գրքից երևում է, նա շատ տառեր չէ ունեցել...»:

Հ. Ա., Ջօն Վիլիամ Դրէպէրի «Պատմութիւն մտաւոր զարգացման Եւրոպիոյ» թարգ. Ա. վարդ. Սեդրակեան, Շուշի, 1880, «Մշակ», 1880, N 69, էջ 2:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 7:

1881 թ․

1881 թ. այս տպարանում է հրատարակվում Րաֆֆու «Խենթ»-ը: Տպագրական որակի մասին Րաֆֆին վերինագուլիսցի բարեգործ Մելքոն Փանյանին հղված նամակներում նշում է. «...իրավունք էի տված Շուշիում տպագրելու: Այս քաղաքից «Խենթի» առաջին թերթերը ուղարկել էին ինձ տեսնելու համար, թուղթը բավական լավն է և տպագրությունը մաքուր, երևում է, այնտեղի տպարանը այժմ փոքրիշատե կանոնավորված է»:

Րաֆֆի, ԵԺ, հ. 10, Երևան, 1959, էջ 566: Հմմտ. էջ 568:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 7:

1896 թ․

1896 թ., ըստ ամենայնի, այս տպարանում Երվանդ Լալայանի խմբագրությամբ լույս է տեսնում «Ազգագրական հանդէս»-ի առաջին համարը, այնուհետև տպագրությունը շարունակվում է Թիֆլիսի Մ. Ռոտինյանցի տպարանում:

Հայ պարբերական մամուլը (1794-1980), էջ 49:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 7:

1905 թ․

Մ. Մահտեսի-Հակոբյանցի տպարանը ոչնչանում է 1905 թ. Շուշիի հրդեհի ժամանակ:

Ավագյան Ս., Նյութեր Ղարաբաղի նախասովետական շրջանի մամուլի պատմությունից, Երևան, 1969, էջ 65:
Էմմա Աբրահամյան, Տպարանները հայոց հայրենիքում, «Վարձք», 2012, N 6, էջ 7:

Տպարանն իր գոյության 25 տարիների ընթացքում լույս է ընծայում 54 գիրք և 1 հանդես: