Գարդման Բերդ :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Գարդման Բերդ

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Դաշկեսան / Գարդման

Պատմություն
6 դ․

Բերդի վերաբերյալ հիշատակությունները պահպանվել են Զ դարից սկսած, երբ բերդը 3 տարում կառուցել էր Միհրանյան տոհմից Վարդանը. «...զքաջն Վարդան, որ շինեաց զբերդն Գարդմանայ զերիս ամս»:

Մովսէս Կաղանկատուացի, Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի, քննական բնագիրը և ներածությունը` Վարագ Առաքելյանի, Երևան, 1983, էջ 172:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 204:

637 — 683 թթ․

Բերդը հիշատակվում է նաև իշխան Ջվանշիրի (637-683) կողմից մերձակայքում մի եկեղեցի կառուցելու կապակցությամբ. «...ի բնական գաւառին և ի Գարդման բերդին հիմնարկեալ տուն Աստուծոյ մեծապէս գեղազարդ է ի հրճուանս և ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ»:

Մովսէս Կաղանկատուացի, Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի, քննական բնագիրը և ներածությունը` Վարագ Առաքելյանի, Երևան, 1983, էջ 184:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 204:

9 դ․

Թ դարի կեսերին բերդը պաշարել ու գրավել է արաբ զորապետ Բուղան. «...չուղեալ գնայ (Բուղան - Ս. Կ.) ի գաւառն Գարդմանայ՝ և պատնէշ և պաշարումն զշուրջ զԳարդման բերդիւն եդեալ, ըմբռնէ անտի և զիշխանն Գարդմանայ զԿտրիճն ի կալանս կապանաց արկեալ»:

«Յովհաննու կաթողիկոսի Դրասխանակերտցւոյ Պատմութիւն Հայոց», Երևան 1996, էջ 127:
Ի դեպ, արաբական աղբյուրները վկայում են, որ բերդը գրավել է ոչ թե Բուղան, այլ նրա կողմից ուղարկված Զիրակ զորավարը («Արաբական աղբյուրներ. Իբն-Ալ-Ասիր», հ. Բ, Երևան, 1981, էջ 159):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 204:

10 դ․

Ժ դարի կեսին Գարդմանին իշխում էր հայոց Սահակ Սևադա իշխանը. «...Սահակ, որ և Սևադայ կոչեցաւ, այր քաջ և յաջող, սա առհասարակ տիրեաց Գարդմանաց և Քաւսայ և Փառնայ գաւառաց, այլ և աւազակապետաց Ձորոյ գետոյն բովանդակ եղև իշխան...»:

Մովսէս Կաղանկատուացի, Պատմութիւն Աղուանից Աշխարհի, քննական բնագիրը և ներածությունը` Վարագ Առաքելյանի, Երևան, 1983, էջ 341:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 204-205:

10 դ․

Ժ դարի վերջերին Գագիկ Ա թագավորը բերդը գավառի հետ միացրեց Բագրատունյաց թագավորությանը. «...ի ՆԼԸ (989) թուականին, ...եւ տիրեաց նա յոլով բերդից և գաւառաց ի սահմանացն... և Փառիսոսոյ...»:

Ստեփանոսի Տարօնեցւոյ Ասողկան Պատմութիւն Տիեզերական, Ս. Պետերբուրգ, 1885, էջ 255-256: Վերոհիշյալ ժամանակաշրջանում Գարդմանքի լեռնային մասը, որտեղ գտնվում էր համանուն բերդը, առավել հայտնի էր Փառիսոս անվամբ՝ տեղում գոյություն ունեցող թագավորության պատճառով:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 205:

13 դ․

Այնուհետև բերդին տիրում են սելջուկ-թուրքերը, որոնցից ԺԳ դարասկզբին ետ են գրավում Զաքարյան իշխանները. «...բերդս ամուրս՝ զԳարդման...» և դնում Վահրամ իշխանի իրավասության ներքո:

Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Հայոց, աշխատասիրությամբ` Կ. Մելիք-Օհանջանյանի, Երեւան, 1961, էջ 153, 163:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 205:

Ցավոք, վերջինս, մոնղոլական արշավանքների ժամանակ առանց որևէ դիմադրություն ցույց տալու, փախչում է՝ բերդը հանձնելով բախտի քմահաճույքին. «...Վահրամ, որ էր յայնժամ ի Գարդման, գաղտագնաց եղեալ ի գիշերի՝ փախեաւ ուր և կարաց զերծանել»: Դրանից հետո բերդը չի հիշատակվում: