ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ապահեն 1600 — 1812 թթ․ Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Քարվաճառ (Շրջան) / Ապահեն (Գյուղ)

Տեղադրություն

Ապահեեը գտնվում է ծովի մակերեւույթից 1900 մ միջին բարձրության վրա եւ փռված է (հատկապես հին թաղամասը) Դուտխու գետի ձախ, հարավահայաց ձորալանջին:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Պատմություն
1214 թ․

Պատմական այս գյուղը առաջին անգամ հիշատակվում է 1214 թ. Դադի վանքի շինարարական արձանագրության մեջ որպես վանքին հատկացված ու այդուհետ նրա սեփականությունը համարվող գյուղեր. «... եւ սահմանեցաք ժառանկութիւն եկեղեցոյս գիւղս ագարակս իւրեանց սահմանաւքն՝ զԱպահէն եւ զԵզնարածանց...»:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 199։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

14 դ․

Դարձյալ որպես վանքապատկան գյուղեր՝ Ապահենն ու Եզնարածանցը հիշատակվում են XIV դարի մի փաստաթղթում:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 216։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

1763 թ․

Ապահենը միեւնույն անփոփոխ անվամբ հիշատակվում է նաեւ Դադի վանքի 1763 թ. կագմված կալվածների հայտնի ցուցակում:

Ջամբռ համաժողովեցեալ եւ շարաղրեցեալ ի Սիմէօնէ կաթողիկոսէ Երեւանցւոյ, Վաղարշապատ, 1873, էջ 283։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Գրչօջախներ
1652 թ․

1652 թ. այս գյուղի եկեղեցում՝ գրիչ, ծաղկող եւ կազմող Մովսեսը ստեղծել է ձեռագիր «Շարակնոց», որի հիշատակարանում որպես գրչության վայր կարդում ենք. «...ի յերկիրն Ծարայ, ի գեօղն որ կոչի Ապահէն»:

«ժէ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հ. Գ, Երեւան, 1984, էջ 488-489: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

1659 թ․

1659 թ. մեկ այլ ձեռագրում կարդում ենք. «... Յոհաննէս իրիցուկս, որ եմ ի գեղջէն Ապահինու...»:

«ժէ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հ. Գ, Երեւան, 1984, էջ 865։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Բնակչություն
1908 թ․

Ի դեպ, Բաշլիբել գյուղում հանգրվանած մոլլամամատլու ցեղից քրդերի թիվը 1908 թ. հասել էր 240 մարդու:

"Кавказский Календарь на 1910 г." Тифлис, 1909. Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

1976 թ․

1976-ին արդեն թրքացած բնակչության թիվը 1065 շունչ էր:

«Ադրբեջանի խորհրդային հանրագիտարան», հատոր Ա, Բաքու, 1978, Էջ 53։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Ստուգաբանություն

Նորահաստատ խաշնարածները գյուղի անունը հարմարեցնելով իրենց լեզվական հնարավորություններին՝ աղավաղել ու իմաստային կամ բառացի թարգմանության էին ենթարկել: Ապահենը՝ Բաշլիբել (բաշ=գլխավոր/ հիմնական, բել=մեջք/ հեն եւ ուրեմն՝ ապահով կամ ապառաժ հենարան՝ Ապահեն):

Հարցի առթիվ ավելի հանգամանալից տես մեր՝ «Արդյո՞ք իսպառ հայաթափ էր Ծար գավառը խաշնարած ցեղերի ներթափանցման պահին» հոդվածը, «Ար» շաբաթաթերթ, 1995, N 9, էջ 5։

Նկարագրություն

Հետագայում, հայությունից պարպվելուց հետո, Ապահենը մոռացության է մատնվել, այն աստիճան, որ նույնիսկ հարցական է դարձել նրա աշխարհագրական տեղադրության վայրը: Սակայն, Դուտխու գետի վերին հոսանքի շրջանում գտնվող Բաշլիբել գյուղի անվան ստուգաբանությունը պարգություն է մտցնում հարցի մեջ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Թվում է, թե գավառակի գլխավոր բնակավայր Ապահենը ուշ միջնադարում զուգահեռաբար հանդես է եկել նաեւ Տպել անվամբ՝ իր վրա տեղայնացնելով գավառանունը:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Հակառակ գյուղի պատմական հարուստ անցյալին՝ այստեղ հայկական հետքեր գրեթե չեն պահպանվել:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

17 դ․

Մի ուսումնասիրության համաձայն Բաշլիբելը (նախկինում՝ Բաշտուբել) նույնացվել է պատմական Տպելի հետ, որը որպես գավառանուն վկայված է XVII դարի սկզբի դեպքերի կապակցությամբ:

Հակոբյան Ա. Հ., Սիմոնյան Հ. ե., Դադիվանքի նորահայտ արձանագրությանը եւ Տպելի տեղադրության հարցը, «ՊԲՀ», 1998, N1-2, Էջ 227-231։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Հուշարձաններ

Գյուղից 4,5 կմ հյուսիս-արեւմուտք, մի նորոգված աղբյուրի պատի մեջ ագուցված է ակնհայտորեն որեւէ քանդված եկեղեցուց մնացած սրբատաշ երեսպատի անկյունաքար:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 72:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Տպել	1600 — 1812 թթ․
Բաշլիբել
Բաշտուբել	1812 — 1920 թթ․
Սեյիդլար	1812 — 1920 թթ․