ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Տանձատափ 5 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Կովսական (Շրջան) / Տանձատափ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Աղավաղված ձեւով Տանձաթափա կամ Ղարաբաբա անվանված հինավուրց Տանձատափը գտնվում է Թորոսաձորի ձախ կողմում Կապանի շրջանի սահմանից ընդամենը 2 կմ հեռու, Ագարակ գյուղից 4,5 կմ հարավ-արեւելք, ծովի մակերեւույթից 700-740 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Պատմություն
18 դ․

Գյուղի վերաբերյալ մատենագրական հնագույն տվյալներ հայտնի չեն, այն հաճախակի սկսում է հիշատակվել XVIII դարի 20-ական թվականներից:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Հայտնի է, որ Դավիթ Բեկի զինակից Թորոս իշխանը, նստավայր ունենալով ներկայիս Կապանի շրջանի Եղվարդ գյուղը, իշխում էր նաեւ. «... Ագարակ, Խդրանց, Վժանիս, Զէյվա եւ այժմ աւերակ Գեղարքունի, Ղարաբաբա, Գըզըրխանա եւ այլ գիւղերի վրայ...»:

«Ազգագրական հանդէս», գիրք XII, Թիֆլիս, 1905, էջ 189:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Հայտնի է, որ Թորոս իշխանի կրտսեր որդու՝ Հեթումի որդիներից երկրորդը՝ Քարամը, որ արտասովոր ուժի տեր անձնավորություն էր, մելիքական իրավունքներով իշխում էր Քյուփարա գավառակի վրա: Մելիք-Քարամն ու իր հաջորդները (իր քաջությամբ հայտնի էր նաեւ Քարամի թոռ՝ Հայրումը) իրենց նստավայրը Ագարակ գյուղից տեղափոխում են Տանձատափ (Տանձաթափա) գյուղը: Սկսած Մելիք-Քարամից՝ տոհմի ներկայացուցիչներն կոչվում են Մելիք-Քարամյաններ:

Թորոս իշխանից սերված տոհմի մասին ավելի մանրամասն տես մեր «Մելիքանիստ` մոռացության թմբիրում» հոդվածը («Հայաստանի Հանրապետաթիւն», օրաթերթ, 1995, 21 օգոստոս, N 209, էջ 2)։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

1870 թ․

Տարածքի՝ ռուսաց տիրապետության տակ անցնելուց հետո մելիքները շարունակում են իրենց տիրույթներին տիրապետել կալվածատիրական (բեկական) իրավունքներով: Ի դեպ, մի լրագրական նյութի մեջ կա այն վկայությունը, որ գյուղը կառուցվել (հավանաբար՝ վերաշինվել) է 1870-ական թթ.: Ընդ որում, իբր՝ սկզբում 3-4 ընտանիք է եղել, եւ 30-35 տարվա ընթացքում (1906 թ. դրությամբ) հասել 33-35 տան:

«Մշակ», 1906, N 257, 23 նոյեմբերի, էջ 2։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Բնակչություն
1897 թ․

1897 թ. գյուղը բաղկացած էր 29 ծխից (218 շունչ), բոլորն էլ հայեր:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905– 1906 թթ.), Երեւան, 1907, էջ 247։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումներ
1906 թ․

Հայտնի է նաեւ, որ 1906 թ. օգոստոսի 10-ին. «... թուրքերի մի ահագին խուժան յարձակւեց Տանձաթափայի վրա: Մինչեւ կէս օր դիմադրելով՝ հայերն անկարող եղան կանգնեցնել խուժումը։ Ժողովուրդը հազիւ կարողացաւ փախչել Ագարակ։ Հարուստ Տանձաթափան բոլորովին կողոպտւեց եւ հրդեհւեց։ Խուժանը տարավ 300 գլուխ տաւար, հարիւրաւոր բեռներով ցորեն, գարի եւ այլ տնային հարուստ իրեր։ ժողովուրդը փախաւ բոլորովին պլոկւած՝ 5 զոհերով եւ մի քանի վիրաւորներով։ Սպանւեցին՝ Մէլիք Քարամեանների տանից՝ Միքայէլ-բէկը՝ 70 տար., Բէգլար-բէկը՝ 65 տար., Բահրամ–բէկը՝ 45 տար., Բախշի-բէկի կինը՝ 40 տար. եւ Հաթամ-բէկի աղջիկը՝ 19 տար.։ Թուրքերը նույնպէս ունեցան գոհեր, բայց անյայտ թւով...»: Ի նպաստ զրկյալ հայրենակիցների՝ Տիրմեզից Մելիք-Քարամյան եղբայրները 300 ռուբլի օգնություն էին ուղարկել:

Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումը Կովկասում (1905– 1906 թթ.), Երեւան, 1907, էջ 292:
«Մշակ», 1906, N 257, 23 նոյեմբերի, էջ 2։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Նկարագրություն
1967 թ․

Հետագա տարիներին, սակայն, Տանձատափը կրկին շենացել է։ Այն նույնիսկ խորհրդային մի քանի տասնամյակների ընթացքում (մինչեւ 1967 թ.) շարունակեց մնալ հայաբնակ, որից հետո վերածվեց զուտ թրքաբնակ գյուղի:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 204:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Տանձաթափա
Ղարաբաբա