ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ֆիզուլի 1 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Ֆիզուլի (Շրջան) / Ֆիզուլի (Շրջկենտրոն)

Հիմնադրում
1827 թ․

Շրջկենտրոն Ֆիզուլի քաղաքը հիմնադրվել է 1827 թ.։ Սկզբնապես այն կոչվել է Ղարաբուլաղ եւ բնակեցված է եղել ռուս վերաբնակիչներով, իսկ այնուհետեւ վերանվանվել է` Կորյագինո։ 1959-ից համանուն շրջանի հետ մեկտեղ վերանվանվել է՝ Ֆիզուլի։

«Ադրբեջանական խորհրդային հանրագիտարան» (ադրբեջաներեն), հ. X Բաքու 1987, Էջ 17։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 236:

Բնակչություն
1827 թ․

Այնտեղ, որտեղ ներկայիս համանուն շրջանի կենտրոն Ֆիզուլի քաղաքն է, 1827 թ. հիմնվել է Ղարաբուլաղ անվամբ բնակավայրը։ Սկզբնական շրջանում նրա միակ բնակիչները ռուս աղանդավորներ էին (մալականներ), բայց հետագայում փոքրիկ Ղարաբուլաղը համալրվեց թուրքերով ու նաեւ փոքրաթիվ հայերով։ 1886 թ. Ղարաբուլաղը դեռ զուտ ռուսաբնակ գյուղ էր (45 տուն, 213 շունչ` 104 ար., 109 իգ.), բայց, օրինակ, 1915 թ. արդեն Կորյագինո վերանվանված նախկին Ղարաբուլաղում ռուսներր (65 տուն) իրենց թվաքանակով զիջում էին տեղի թուրքերին։ Ըստ վկայագրության՝ «Վարանդայի եւ Դիզակի գաւառամասերի գիւղացիների առեւտրական կենտրօնը Կարեագինն է։ Այստեղի ազգաբնակութեան ճնշող մեծամասնութիւնը թուրքեր են կազմում, որոնք զլխաւորապէս պարապում են առեւտուրով։ Թուրքերից յետոյ երկրորդ տեղն են բռնում մօլօկաններր։... Մօլօկանների գլխաւոր զբաղմունքը հողագործութիւնն է. այզեզործութեան ճիւղին մեծ զարկ են տուել։ Մասնաարապէս հայերը չնչին փոքրամասնութիւն են կազմում, որոնց մի մասը խանութպաններ են, իսկ միւս մասը դերձակներ ու կոշկակարներ...»։ Ի դեպ, եւ թուրքերի, եւ հայերի հիմնական մասը այդտեղ էր գաղթել Շուշիից, քանի որ ռուսների հիմնադրած զյուղը, իր աշխարհագրական հարմար դիրքի շնորհիվ ամենշաբաթյա տոնավաճառների վայր էր դարձել։

Свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа. Елисаветопольская губерния." Тифлис, 1888, Էջ 174։
Ա. Ա, Տպատրութիւններ Կարեագինից, «Մշակ», 1915, N 86։
Լ. Յովսէփեան, Նամակ Ղարաբաղից, «Մշակ», 1905, N132, էջ 2։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 238-239:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Ղարաբուլաղ
Կորյագինո