ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ոսկանապատ 16 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Ոսկանապատ (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Գանձակ քաղաքից 17 կմ հարավ (ուղիղ գծով)՝ Գանձակ կամ Ոսկանապատ գետի ձախ կողմում, շրջապատված թավ անտառ լեռներով: Գանձակ գետի ձախ ափի երկարությամբ ունի շուրջ 1,4 կմ երկարություն, բայց հազիվ 200 մ լայնություն: Գյուղը տարածված է լեռնալանջի հարավարևելահայաց թեքադիր մակերեսին: Համարյա գետափից սկիզբ առնող գյուղի շինությունները ձգվում են լանջն ի վեր, շուրջ 80 մ: Ունի ծովի մակերևույթից 870-950 մ բարձրություն : Ամենաբարձրադիրը Սբ. Հակոբ ծխական եկեղեցուն հարող թաղամասն է` գյուղի հարավային եզրին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 406:

Պատմություն

Գյուղի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Պահպանված մի դամբարանի պեղումները, օրինակ, ի հայտ են բերել միջին բրոնզի դարաշրջանին վերաբերող հնագիտական այնպիսի իրեր, որոնք իրենց զուգահեռներն ունեն նաև Վանաձորում և Թռեղքում (Թրիալեթ): Այդ են վկայում նաև հնագիտական այլ ուսումնասիրությունները:

Lang D. M., The peoples of the Hills, London, 1971, էջ 92:
Нериманов И., Кенчечаj раjонунун археоложи абиделери, Бакы, 1958:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 406:

1314 թ․

Գրավոր աղբյուրներում Ոսկանապատի առաջին ու ամենահին հիշատակությունը վերաբերում է 1314 թ.: Այն մեզ է հասել Շամքորի ձորում գտնվող Ծաղկոց վանքում պահպանված մի սահմանախաչի արձանագրության մեջ: https://artsakhmonuments.org/public/am/monuments#result

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 406:

Անվան ծագում

Տեղանվան ստուգաբանության վերաբերյալ Քաջիկյանը նշել է. «...Այս անապատը շինել է, ինչպէս պատմում են, Մելիք-Ոսկանն. ուստի և Ոսկանա անապատ անունն է ստացել. որից և գիւղն Ոսկանապատ: Ո՞վ Է արդեօք այդ Ոսկանն և ե՞րբ է շինել անապատը. չգիտենք...»:

«Արձագանք», 1886, N 20, էջ 294:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 406:

17 դ․

Հարկ է նշել, որ Ոսկանապատի՝ 1601 թվականից սկիզբ առած մելիքների ցուցակում գոյություն չունի Ոսկան անունով և ոչ մի մելիք, և եթե անգամ լիներ էլ, ապա դա էլ չէր կարող ապացույց դառնալ, քանի որ Ոսկանապատի մելիքների վերաբերյալ տեղեկությունները ԺԷ դարից ավելի վաղ չեն: Այստեղից հետևում է, որ գյուղն իր անունը մելիք Ոսկանի անունից չէ, որ առել է (եթե, իհարկե, եղել է այդպիսի պատմական անձ), այլ շատ ավելի վաղ ժամանակներից արդեն կրում էր այդ անունը: Ավելացնենք նաև, որ անապատն էլ, որի կառուցումը վերագրված է հիշյալ «երևակայական» մելիքին, ԺԷ դարի շենք է: Կառուցվել է որպես Կուսանաց մենաստան այն ժամանակ, երբ գյուղն արդեն մելիքանիստ էր (այսինքն` 1601 թ. հետո):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 406-407:

Ի դեպ, Սբ. Աստվածածնի անունով օծված հիշյալ Կուսանաց անապատը տարբեր սկզբնաղբյուրներում հանդիպում է, օրինակ, Ոսկի անապատ, Ոսկանապատի անապատ, Սբ. Ոսկյանց անապատ անվանաձևերով: Դրանցից հատկապես վերջինը կարծել է տալիս, թե անապատի եկեղեցին կառուցվել է մի անհայտ սրբի մասունքների` «սուրբ ոսկերաց» վրա, բայց դա հաստատող լրացուցիչ որևէ վկայություն չունենք, ինչպես և չունենք տվյալներ անապատի` ավելի հին եկեղեցու տեղում կառուցված լինելու վերաբերյալ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 407:

1314 թ․

Վերջապես, Ոսկանապատ տեղանունը սկիզբ է առել ոչ թե ԺԷ դարից, այլ առնվազն՝ ԺԴ դարից (1314 թ.):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 407:

Ինչ վերաբերում է Սկնապատ անվանաձևին, ապա այն տեղական բարբառային արտասանության դրսևորումն է, իսկ Զուռնաբադ օտարաշունչ անվանումը գյուղին տվել են պարսիկները: Այս անվանումն էլ իրենց ավելի հոգեհարազատ գտնելով՝ խորհրդային տարիներին ադրբեջանական իշխանությունները պաշտոնականացրին այն:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփղիս, 1842, էջ 169:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

Կառուցապատում
1890 թ․

1890-ականներին գյուղն ականատեսին ներկայացել է այսպես. «Ձորակը ծածկուած է այգիներով, գյուղի փողոցները անկանոն են և կեղտոտ, տները, ընդհանրապէս վատ չեն, թէև կան նաև երկյարկանի գեղեցիկ տներ ևս...»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 314:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

1988 թ․

Հատկանշական է, որ խորհրդային տասնամյակներին և ընդհուպ 1988 թ. հայերի բռնագաղթը գյուղն ընդհանրապես չի զարգացել, այսինքն` չեն հիմնվել նոր թաղամասեր, մինչև անգամ նոր շենքեր էլ չեն կառուցվել և, հետևաբար, այդ նպատակով էլ չեն քանդել հին շենքերը: Արդյունքում` գյուղը գրեթե անաղարտ պահպանել է իր արտաքին ու ներքին ճարտարապետական այն նկարագիրը, որը ձևավորվել էր նախախորհրդային տարիներին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 407:

Անվանի մարդիկ
16 դ․

Ոսկանապատի մելիքություն. ԺԶ դարավերջում օսմանյան նվաճումների հետևանքով ստեղծված ծանրագույն իրավիճակից դժգոհ՝ միաժամանակ թուրքերի դեմ պայքարում պարսից շահից օգնություն ակնկալողների թվում էին նաև Ոսկանապատի ներկայացուցիչները. «Անդրկովկասի զանազան կողմերից հայ, վրացի, մահմեդական ազգաբնակչությունը դիմումներ էր անում Շահ-Աբբասին, որպեսզի փութացնի նրա արշավանքը: Ամբողջ գյուղերի և գավառների տերերը թողնում էին իրենց բնակավայրերը և տեղափոխվում էին Պարսկաստանի մայրաքաղաքը` Սպահան, տանելով իրենց հետ դառն գանգատներ օսմանյան ռեժիմի դեմ»:

Լեո, Երկերի ժողովածու, հ. 3, գիրք առաջին, Երևան, 1969, էջ 232:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

Ոսկանապատի մելիքություն. Սպահան մեկնածների թվում էր նաև «...Սարուխան բէկն և իւր եղբայր Նազարն ի յՈսկանապատ գեղջէ...»:

Առաքել Դաւրիժեցի, Գիրք Պատմութեանց, Երևան, 1990, էջ 63:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

1601 թ․

Ոսկանապատի մելիքություն. 1601-ին, վերոհիշյալ Նազարը Շահ-Աբասից ստացել է մելիքության իրավունք «...և վերակոչուել Շահ-Նազար, այսինքն` Շահի-աչք, որովհետև շահին շատ սիրելի է եղել»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 266:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

Ոսկանապատի մելիքություն. Մելիք Շահնազարից էլ սկիզբ է առել Ոսկանապատի Շահնազարյանների մելիքական տոհմը: Վերջիններս իրենց կոչումն ու իրավունքները կարողանում են պահպանել մինչև տարածքի` Ռուսաստանի հետ միավորվելը, այնուհետև ազնվականի կոչումով պահպանում են կալվածատիրական (բեկական) մի շարք իրավունքներ: Մելիք-Շահնազարյանները տիրապետում էին մի շարք գյուղերի, այդ թվում նաև թրքաբնակ: Դրանք էին` մելիքանիստ Ոսկանապատը, Միրզիկը, Բրաջուրը, Մուռուտը, ինչպես նաև ներկայիս Կասում-Իսմայիլովի շրջանի Ղազանչի և Ղարափիրիմլի թրքաբնակ գյուղերը:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 266:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 93, ց. 1, գ. 388, թ. 8-9:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

Ոսկանապատի մելիքություն. գյուղի գերեզմանատանը պահպանված տապանագրերից օգտվելով` Ե. Լալայանը դուրս է բերել մելիքների հետևյալ ցուցակը. «Մելիք-Շահնազարին յաջորդել են, ինչպէս երևում է տապանագրերից` Մելիք-Յովսեփ Ա, Մելիք-Եաւրի (վախճ. 1720), Մելիք-Յուսուփ Բ (վախճ. 1730), Մելիք-Գաբրիէլ (վախճ. 1780) և Մելիք Յուսուփ Գ. (վախճ. 1826), որի եղբայրն էր Քոչար-բէկ (վախճ. 1740) և որդիներն էին Բէկլար-բեկ և Եաւրի-բէկ...»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 266:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407:

Ոսկանապատի մելիքություն. առաջին հայացքից ուշագրավ այս ցուցակը, ցավոք, մի շարք անճշտություններ ունի: Մասնավորապես հայտնի է, օրինակ, որ 1783 թ. Կովկասի գեներալ-նահանգապետ Պավել Սերգեևիչ Պոտյոմկինին (1743-1796) Ղարաբաղի մելիքների անունից հասցեագրված նամակում իր ստորագրությունն է դրել նաև «...մէլիք Գաբրիէլ Յոսկանապատու...», որից և հետևում է, որ նա 1780 թ. վախճանված լինել չէր կարող: Այնուհետև, կա ակընհայտ անճշտություն. Քոչար-բեկը մահացել է ոչ թե 1740, այլ՝ 1840 թ. (հավանաբար, տպագրական վրիպակ է, որն աշխատությունը վերահրատարակվելիս էլ չի ուղղվել): Դա ապացուցվում է 1839 թ. մի վավերագրով, որում Քոչար-բեկը նշված է Ոսկանապատի «կենդանի» բնակիչների թվում:

“Армяно-Русские отношения в XVIII веке”, т. IV, Ереван, 1990, с. 222.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 407-408:

Ոսկանապատի մելիքություն. ցուցակում հիշված մնացյալ մելիքների համար էլ իբրև լրացում կարող ենք նշել, որ, օրինակ, Մելիք-Հովսեփ Ա-ն հիշվում է 1630 թ. մի վավերագրում. «Մելիք Յովսեփ Զուրնաբատու (Ոսկանապատու)»: Այստեղ մելիքն իր ստորագրությունն էր դրել` ի հաստատումն Գանձասարի վանքապատկան հողերի անձեռնմխելիության:

«Արարատ», 1914, օգոստոս, էջ 736:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 408:

Ոսկանապատի մելիքություն. մեկ այլ վավերագրում 1691-ին հիշվում է. «Ոսկանապատցի Ղալապկիս ղապուլ է» (կնիքը` 1690-ից է): Այս Ղալապեկի մասին այլ հիշատակումներ չունենք, բայց թվում է, թե նա էլ մելիք էր, քանի որ Ոսկանապատը ներկայացնող անձ էր:

«Արարատ», 1900, հունիս, էջ 320:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 408:

Ոսկանապատի մելիքություն. ավելացնենք, որ Մելիք Հովսեփ Գ-ի կյանքից մի դրվագ, որը տասնամյակներ անց մնացել էր տեղացիների հիշողության մեջ, ժամանակին գրի է առնվել ու հրատարակվել:

Մամիկոնեանց Ա., Պատմական անցք, «Արձագանք», 1888, N 5, էջ 59-60: Առանց աղբյուրը նշելու` այս նյութն իր «Գանձակի գավառ» աշխատության մեջ արտատպել է Ե. Լալայանը:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 408:

Բնակչություն

Գյուղի բնակչության թվաքանակին վերաբերող և ձեռքի տակ եղած բազմաթիվ տվյալները վերաբերում են ԺԹ–Ի դարերին: Ավելի վաղ ժամանակների համար, ցավոք, այդպիսիք բացակայում են: Կարող ենք ենթադրել միայն, որ հատկապես ԺԷ դարում, երբ կառուցվել էր իր չափերով բավական ընդարձակ (25,60 x 11,20 մ) Սբ. Հակոբ ծխական եկեղեցին, գյուղն ունեցած պետք է լիներ առնվազն 2000-3000 բնակիչ: Հակառակ դեպքում նման ընդարձակ եկեղեցի կառուցելու անհրաժեշտություն չէր լինի:

Ողջ Արցախի տարածքում այսպիսի չափեր ունեցող եկեղեցիները խիստ հազվադեպ են: Եկեղեցու մեծությունը ինքնին ապացույց է բնակչության ստվար քանակի: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 409-410:

18 դ․

Միանգամայն այլ իրավիճակում էր հայտնվել գյուղը ԺԸ դարում: Նախ` 1712 թվականից մինչև 1720-ականների սկզբները ողջ Գարդմանքը ենթարկվում է լեզգիների՝ մեկը մյուսին հաջորդած թալանչիական արշավանքներին: Նրանց հորդաները սողոսկում են նաև. «...Ոսկանապատու ձորն...»:

Պատմութիւն համառոտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ. Եսայի Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, Յերուսաղէմ, 1868, էջ 24:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 410:

1722 թ․

1722 թ. իբր Գանձակի Ջավադ խանին պատժելու նպատակով, նրան ենթակա գավառները թալանի և ավերի է մատնում վրաց Վախթանգ թագավորի զորքը: Ինչպես վկայում է ականատեսը, վրացիները հայաբնակ գյուղերի հանդեպ կատարած իրենց բարբարոսություններով անգամ գերազանցել են լեզգիներին. «...գունդառգունդ եղեալ Միլեկան ազգն Վրաց առաւել անողորմ քան զԿովկասայինն. սփռեցան ի լերինս և ի ծորակս և յարձակ վայրս երկրի Զակամու, Շամքորոյ, Գանջապասանու, Ոսկանապատու, Քուրաքչայու, և Պարտայու, մինչև ի Գուլստան գեղն և ի գետն Դրդու»:

Պատմութիւն համառոտ Աղուանից երկրի յօրինեալ ի Տ. Եսայի Աղուանից կաթողիկոսէ Հասան Ջալալեանց, Յերուսաղէմ, 1868, էջ 42:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 410:

Այնուհետև օսմանյան բանակների ներխուժումը 1724-ին, Գանձակի խանի անջատողական նկրտումներն ու դրան հետևած պատերազմները, վրաց Հերակլ թագավորի ջանքերով հարազատ երկրից հայության ծայր առած արտագաղթը, դարավերջին համաճարակի վերածված ժանտախտն ու դրան հետևած աննախադեպ սովը պարզապես ամայացրին Ոսկանապատը (ավելի ճիշտ` ողջ երկրամասը):

Այսպես, օրինակ, Թիֆլիսին մոտ գտնվող ոսկանապատցիների Լիս գյուղում հաստատվելու վերաբերյալ մանրամասները, տես` «Գարդմանահայերի սպիտակ ջարդը Լիսում» հոդվածում («Գարդմանք», N 3, էջ 16): Նաև՝ Գարդմանահայ գաղթականությունը Վրաստանում («Գարդմանք», N 1, էջ 7):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 410:

19 դ․

Ահա այսպիսի փորձությունների միջով էր անցել Ոսկանապատը, երբ 1805-ին գրեթե հայաթափ Գանձակի խանությունը միավորվեց Ռուսաստանի հետ: Հարկ է նշել, որ առաջին 1-2 տասնամյակներն էլ խաղաղ չէին (բավական է միայն մտաբերել 1826-ին պարսից բանակի ներխուժումն Աբաս-Միրզայի ղեկավարությամբ): 1820-ական թվականների վերջերից հետո միայն Ոսկանապատում սկսում են համախմբվել ցիրուցան եղած համագյուղացիները:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 410:

1839 թ․

Այնուամենայնիվ, դեռևս 1839 թ. գյուղի բնակչությունը բաղկացած էր ընդամենը 22 ընտանիքից (170 շունչ):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 29: Ընտանիքների արական և իգական շնչերի հաշվարկի մեջ վավերագրում առկա են մի շարք սխալներ, որի հետևանքով վերջնահաշվում ստացվել է 91 ար., 100 իգ., որը ճիշտ չէ: Իրականում բնակիչների թիվն էր՝ 90 ար. և 80 իգ.:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 410:

Բնակչության անվանական ցուցակը, որ պահպանվել է արխիվային մի վավերագրում, ուշագրավ սկզբնաղբյուր է գյուղի նոր շրջանի պատմության ուսումնասիրության առումով:

«Ազնուական Եավրիբէգ Մէլիք Շահնազարեանց, կինն` Սուլթան, ուստերք` Աղաբէգ և Յովսէփ, դուստր` Սհար, եղբայրն` Բէգլար, կինն` Խամում, ուստերք` Օհանէս և Շամիր, դուստր` Թագուհի:
Ազնուական Քօչարի Մելիք-Շահնազարեանց, կինն` Փարի, ուստերք 1-ին՝ Նարիման, կինն` Հէրիք, ուստր Մէջլում, դուստր` Բէգում, 2-րդը՝ Ադամ, 3-րդը Առուստամ, դստերք` Ղամար և Սուլթան:
Առաքել Մէլքումեան, կինն` Սանդուխտ, ուստերք` Առուշան, Յարութիւն, Մկրտիչ և Յովսէփ, դստերք` Խանում, Նազի, Անախաս և Մարիամ:
Միքայէլ Ղազարեան, կինն` Խանում, ուստերք` Պողոս, Կարապետ, Ղազար, դստերք` Եղսոմ և Հէրիք:
Սարգիս Յովսէփեան, կինն` Հէրիք, ուստր` Պետրոս, եղբայրն` Ասլան, կինն` Ազիզ, դուստր` Մարիամ և Հէրիք:
Յակոբ Սիմօնեան, կինն` Հոռի, դուստր` Մարիամ:
Առաքել Նաւասարդեան, կինն` Մարգարիտ, ուստերք՝ 1-ին՝ Քոչարի, կինն` Նախշուն, ուստերք` Սարգիս, Եսայի, Յակոբ և Ղազի, դուստր՝ Ջավահիր, 2-րդ՝ Աւագ, կինն` Փարի, ուստր` Աբրահամ, դստերք` Մարիամ և Խանում:
Յովհաննէս Պողոսեան, կինն` Հեղինէ, ուստերք՝ 1-ին՝ Առստամ, կինն` Պաշախ, դուստր` Սանամ, 2-րդ՝ Ղահրաման, կինն` Հէրիք, դուստր` Անայի:
Ապրէս Արջունց, կինն` Վարդի, դուստր` Աջաբնան, քոյրն` Անայի, մայրն` Խաթայի:
Աղաջան Օհաննիսեան, կինն` Թագուհի, ուստերք` Սահակ, Օհաննէս, Յարութիւն, Յակոբ և Գրիգոր, դուստր` Սհար, եղբարք` Թունիբոբ և Ստեփան:
Խոյեցի Մուրատն, կինն` Ղումաշ, ուստերք՝ 1-ին՝ Թօմաս, կինն` Հէրիք, 2-րդ Սարգիս, դստերք` Սաբէտ, Մարիամ:
Իսրափիլ Ստեփանեան, կինն` Անայի, դուստր` Ջավահիր, քոյրն` Խաթայի, մայրն` Թամամ:
Սահակ Մովսէսեան, կինն` Մարիամ, ուստերք՝ 1-ին՝ Յարութիւն, կինն` Հէրիք, 2-րդ՝ Գէորգ, 3-րդ՝ Օհաննէս:
Սաղաթէլ Դաւթեան, կինն` Մարիամ, ուստր` Յովսէփ, դուստր` Թազագուլ:
Բաբայ Աւէտեան, կինն` Սառայ, ուստերք` Աւէտիս, Սարգիս և Յօհաննէս:
Շահսվար Մօսէսեան, կինն` Սիրուննան, ուստերք՝ 1-ին՝ Սարգիս, կինն` Մարիամ, 2-րդ՝ Մնացական:
Բալլու Վանեան, կինն` Խաթայի, ուստերք` Յակոբ և Յօհաննէս:
Խաչատուր Յօհաննիսեան, կինն` Շահում, ուստր` Յակոբ, դստերք` Սաբէդ, Նազի, Հէրիք, Մարիամ, եղբարք 1-ին՝ Յարութիւն, կինն՝ Թագուհի, ուստր՝ Յօհաննէս, դստերք՝ Սանդուխտ և Մարիամ, 2-րդ՝ Գէորգ, կինն` Անայի, 3-րդ՝ Մկրտում:
Արզուման Խաչատուրեան, կինն` Ջավահիր, ուստերք` Մէլքում և Յակոբ, դստերք` Հոռի և Թագուհի, եղբայրք` 1-ին՝ Սարգիս, կինն` Սաբէդ, 2-րդ՝ Ղահրաման, կինն` Մարիամ, ուստերք` Պողոս և Պետրոս, քեռորդիք` Մովսէս և Յարութիւն Վարդանեանք:
Յարութիւն Մկրտումեան, կինն` Ջօրապ, ուստր` Մնացական, եղբայրն` Պողոս, կինն` Թագուհի, դստերք Մարիամ և Ջավահիր:
Յօհաննէս Հայրապետեան, կինն` Սաբէդ, ուստերք` Առուստամ, Պողոս, Պետրոս և Սարգիս, դուստր` Սանամ:
Բայրամ Պողոսեան` այրի, ուստերք` Յարութիւն, Կարապետ, դստերք` Թագուհի, Թէլլու, Գայիանէ, Մէհրի»:

Ազնվականներ Յավրիբեկը, Բեկլարն ու Քոչարին (Քոչարի բեկ) Մելիք Հովսեփ Գ-ի որդիներն էին. վերջինս, ինչպես նշվել է, վախճանվել է 1826-ին, Քոչարին՝ 1840 թ.: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 411:

19 դ․

Աղյուսակից երևում է, որ ամբողջ ԺԹ դարում ու նաև Ի դարի սկզբներին գյուղի բնակչությունն անընդմեջ ավելացել է, թեև երկրամասի բազմաթիվ այլ բնակավայրերի նման Ոսկանապատն էլ երբեմն տուժել է վարակիչ մահաբեր հիվանդություններից: Հայտնի է, օրինակ, որ միայն 1893 թ. ծաղիկ հիվանդությանը գյուղը զոհ է տվել 15 շունչ:

«Արձագանք», 1893, N 50, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:

20 դ․

Բնակչության թվաքանակը առավելագույնին (ավելի քան 1000 շունչ) հասել է 1910 թ.: Հայտնի է, որ այդ մակարդակը պահպանվել և էլ ավելի բազմամարդ է դարձել նաև խորհրդային առաջին տասնամյակներին, իսկ այնուհետև սկսված ու կամաց-կամաց սաստկացող արտագաղթի հետևանքով (հատկապես` 1970-ականներից ի վեր) գյուղի բնակչությունը շարունակաբար նվազել է: Ի վերջո, 1989 թ. մարտին գյուղի վերջին` շուրջ 500 բնակիչներն էլ ենթարկվեցին բռնագաղթի, որով և հինավուրց ու փառապանծ Ոսկանապատում մարեց հայ կյանքը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 412:

Հայրենական մեծ պատերազմ

Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է 309 ոսկանապատցի, որոնցից 154-ը զոհվել են:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 412:

Քահանա
1869 — 1905 թթ․

Ձեռնադրվել է 1869 թ.՝ «Միքայէլ քահանայ (որ առաջնումն անուանէր Մկրտիչ) Տէր-Յովհաննէսեան Տէր-Աւագեանց ոսկանապատցի, ի վերայ եկեղեցեացն հայոց Ոսկանապատ և Մուռուտ գիւղօրէից օգնական ծերունի հօր իւրոյ Յովհաննէս քահանայի»: Հայտնի է, որ Տեր Միքայելը քահանայագործել է մինչև 1905 թ. և սպանվել թուրքերի ձեռքով:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5394, թ. 10:
«Մշակ», 1906, N 15, 22 յունվարի, էջ 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 415:

1908 — 1910 թթ․

1908-1910 թթ. Ոսկանապատում (նաև՝ Մուռուտում) քահանայագործել է Գրիգոր Տեր-Սարգսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 458Պ, ց. 1, գ. 184, թ. 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 415:

1924 թ․

1924 թ. օգոստոսի 28-ին հրաժարական է տվել Ոսկանապատի վերջին քահանան՝ Հովհաննես Աղասյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2658, թ. 12:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 415:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Ուղղությունը ⇗ Հյուսիս-արևելքից
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տեսարան
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Դեպի Սբ. Հակոբ եկեղեցի տանող գյուղամիջյան ճանապարհը Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Գյուղի տեսքը գետափից Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Ոսկանապատ (Գանձակ) գետի հովիտը գյուղի մոտ Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Զուռնաբադ

Ոսկանապատի բնակչության թվաքանակին վերաբերող վիճակագրական մի շարք տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1839	22	90	80	170		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1845		153	137	290		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1847		149	135	284		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1852		153	142	295		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 105-106: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1861	34					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1866	38	194	128	322		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1870		219	140	359		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 49-50: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1873				430		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 39-40: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1874				490		”Кавказский календарь на 1886 г.”, Тифлис, 1885, с. 125. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1885		270	240	510		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1886	114	398	329	727		“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 84-85. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1887		277	252	529		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 73: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1888		290	260	550		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1889		297	267	564		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1890		314	271	585		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1891	89	321	275	596		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 148: Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 273: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1892		334	294	628		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 120: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1893	23	343	294	637	Ի դեպ, 1893 թ. մարտ ամսվա ընթացքում ծաղիկ հիվանդությունից գյուղում մահացել էր 15 երեխա («Արձագանք», 1893, N 50, էջ 2):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895,թ. 77-78: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1894		349	309	658		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 173-174: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1897		340	313	653		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 146-147: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1898		341	318	659		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 169: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1899		347	321	668		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1900		349	321	670		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 91-92: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1901		350	324	674		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 97-98: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1902		360	332	692		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 23-24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1905		364	340	704		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 266-267: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1906		375	342	717		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1907				965		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1908	99	564	421	985	Ի դեպ, վիճակագրական մեկ այլ տվյալի համաձայն՝ Ոսկանապատն ունեցել է 827 բնակիչ (”Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 259):	Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 9: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1909		438	385	823		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 117: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1910		596	451	1047		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1912		452	398	850		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1914				1215		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 127. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1917	102			1215		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի եւ Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի Արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1924	226					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2635, թ. 8, 49: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1940				1500		Ըստ ոսկանապատցի Կիրակոս Խաչատուրյանի: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1979				751		«Ադրբեջանական սովետական հանրագիտարան», հ. IV, Բաքու, 1980, էջ 348: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412:
1983				570		Ըստ ոսկանապատցի Կիրակոս Խաչատուրյանի: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 412: