ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Մոխրաթաղ 5 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Մարտակերտ (Շրջան) / Մոխրաթաղ (Գյուղ)

Պատմություն
1724 թ․

Մոխրաթաղ հին գյուղը Ջրաբերդի մելիքության կենտրոններից էր և Մելիք-Իսրայելյանների նստոցներից մեկը՝ հինավուրց Ջրաբերդ ամրոցի և Քաղաքատեղ կամ Մայրաքաղաք բերդավանի հետ միաժամանակ, և, որպես այդպիսին, առաջին անգամ հիշվում է 1724 թ. աղբյուրներում:

Մ. Բարխուտարեանց, Արցախ, Բագու, 1895, էջ 43 , նույնի՝ Պատմութիւն Աղուանից, հտ. Բ, Թիֆլիս, 1907, էջ 52, Армяно-русские отношения, т. II, ч. II, с. 113: Մելիք-Իսրայելյաններին և Մոխրաթաղի բնակչությանը անցյալի ուսումնասիրողները եկվոր են համարում (17-րդ դարում) Սյունիքի Քաշաթաղ գավառի Խանածախ և այլ գյուղերից (տե՛ս Մ. Բարխուդարյանցի «Պատմության» նշված տեղը, Րաֆֆի, Երկերի ժողովածու, հատոր 9 (Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում, Խամսայի մելիքություններ), Երևան, 1987, էջ 425-426, Լեո, Հայոց պատմություն, հտ. 3, գիրք Բ, Երևան, 1973, էջ 257), իսկ Բ. Ուլուբաբյանը Ջրաբերդի, Գյուլիստանի, Խաչենի և Վարանդայի մելիքներին տեղաբնիկ է համարում՝ սերված «Արցախի տեր հինավուրց Առանշահիկ նախարարության տարբեր ճյուղերից» (տե՛ս Ուլուբաբյան Բ. Ա., Արցախի պատմությունը սկզբից մինչև մեր օրերը, Երևան, 1994, էջ 133): Արտակ Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 63:

Հուշարձաններ

Հնավայրի արևելյան եզրի բլրահարթակի վրա կանգուն է Ինն-մաս վանքի 19-րդ դարի եկեղեցին, որից մի փոքր հարավ-արևելք պահպանվել են ուշ միջնադարյան եկեղեցու իմնամնացորդները, իսկ դրանց միջև ու հյուսիս-արևելյան կողմում բնակավայրի գերեզմանոցն է՝ բազմաթիվ արձանագիր տապանաքարերով: Վանքի և ապարանքի միջև նկատելի են ավերակ ու հողածածկ բնակելի շինությունների հետքերը, իսկ գետակի ձորում՝ Կուսապատ գյուղ տանող ճանապարհին, պահպանվել են միաթռիչք կամրջի խելերը:

Ապարանքը և հնավայրի մյուս հուշարձանները չափագրել ենք 1983 թ., Ռ. Աբգարյանի հետ: Արտակ Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 63: