ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Դոզուլար Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Խանլար (Շրջան) / Դոզուլար (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 14 կմ հարավ-արևելք՝ Գետաշենից 10 կմ հյուսիս-արևելք՝ Կուրակ գետի ձախ ափին, ծովի մակերևույթից 670-690 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 359:

Բնակչություն
1864 թ․

1864 թ. հետազոտող Վ. Մեվեսը, զրուցելով մի քոչվոր թուրքի հետ, պարզել էր, որ Բիրգյոզի թափառական համայնքը ցրված էր զանազան վայրերում, և իբրև գյուղ՝ փաստացի գոյություն չուներ. «–Ինչպե՞ս թե գյուղը հազվադեպ բան է, չէ որ կամերալ նկարագրությունները կազմված են ըստ գյուղերի: Իմ զրուցակիցը ժպտաց: –Ինչու՞ եք դուք ժպտում»: –Հենց այնպես: Այդ պահին, երբ իմ առաջնորդն ասաց –հենց այնպես, մօտեցավ մի թաթար և ինչ-որ բան սկսեց խոսել թաթարերեն: Երբ թաթարն ավարտեց խոսելն ու գնաց ես հարցրի NN-ին. –Որտեղացի՞ էր այդ թաթարը:–Բիրգյոզցի: –Իսկ հեռու՞ է Բիրգյոզ գյուղը: –Բիրգյոզ գյուղ չկա:–Ուրեմն ինչպե՞ս եք ասում, թե այդ թաթարը բիրգյոզցի է: Այստեղ իմ NN-ը միանգամայն խառնվեց և հապճեպ պատասխանեց. –Նա գրանցված է Բիրգյոզ գյուղում: –Եթե գրանցված է Բիրգյոզ գյուղում, նշանակում է այդպիսի գյուղ կա, ինչու՞ եք դուք ինձ հավատացնում, թե այդպիսի գյուղ չկա: Ես ձեզանից այդպիսի ծածկամտություն չէի սպասում: NN-ը շփոթվեց և կարծես ցանկանալով ապացուցել իր ասածի ճշմարտացիությունը, մոռացավ որոշ հարցեր շրջանցելու իր ծրագրի մասին և ասաց. –Դե միթե գոյություն ունեն բոլոր այն գյուղերը, որոնք նշված են թղթի վրա: Գյուղերի անունները թղթերում նշվում են միայն նրա համար, որ ձևն է այդպես պահանջում, բայց իրականում շատ գյուղեր գոյություն չունեն, ինչպես օրինակ Բիրգյոզ, Ղուշչի, Աշաղա-Այիփլի, Յուխարի-Այիփլի և բազմաթիվ ուրիշներ: Այդ գյուղերի բնակիչներն ապրում են տարբեր տեղամասերում, տարբեր գավառներում, տարբեր նահանգներում, մասամբ նաև արտասահմանում՝ Պարսկաստանում...»:

Мевес В., Очерки Елисаветопольскаго уезда, "Кавказ", 1865, N 35, 36, 42, 43, 44, 46, 48, 85, 88, 95, с. 420 (բնագրում՝ “–Как деревня вещь редкая? ведь камеральное описание и составлено по деревням. Мой собеседник улыбнулся. –Чего вы улыбаетесь? –Так, ничего... В то время, когда мой спутник сказал “так, ничего”, подошел какой-то татарин и начал говорить что-то по татарски. Когда татарин окончил разговор и ушел, я спросил NN откуда этот татарин. –Из Биргеза. –А далеко-ли деревня Биргез? –Деревня Биргеза нет! –А как же вы говорите, что этот татарин из Биргеза? Тут совершенно смешался мой NN и в торопях сказал: –Он записан в д. Биргез. –Если записан в д. Биргез, то значит; есть такая деревня; зачем же вы уверяете меня, что такой деревня нет? Я не ожидал от вас такой... такой... неоткровенности... NN смешался и, видимо, желая доказать свою правоту, забыв о своем плане обходить некоторые вопросы, сказал: –Да разве существуют все те деревни, которыя значатся по бумагам? Название деревень значится по бумагам потому, что форма этого требует; но в натуре многих деревень не существует, как, например следующия деревни: Биргез, Кущи, Ашага-Айплы, Юхари-Айпли и множество других. Жители показанные в этих деревнях, живут в разных участках, в разных уездах, в разных губерниях, а частью и за границею, в Персии...”).
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 359-360:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Բիրգյոզ

Թրքաբնակ գյուղի բնակչության թվաքանակն արձանագրած վիճակագրական տվյալների համադրումը ներկայացնում է հետևյալ պատկերը.

Թվական	Թուրք տուն	Թուրք արական	Թուրք իգական	Թուրք ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1886	67	208	195	403		“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 80-81. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 360:
1908				156		“Кавказский календарь на 1910 г.”, Тифлис, 1909, с. 205. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 360:
1914				178		”Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 99. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 360: