ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սլավյանկա 4 Հուշարձան

Ադրբեջան (Երկիր) / Հյուսիսային Արցախ (Տարածք) / Գետաբեկ (Շրջան) / Սլավյանկա (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է շրջկենտրոնից 10,5 կմ հյուսիս՝ Գետաբեկ-Շամխոր խճուղու վրա, ծովի մակերևույթից1460-1540 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 121:

Պատմություն

Գյուղի պատմական անունը մոռացության է մատնված: Ավանդության համաձայն՝ կոչվել է Վարդանապատ: Թուրքերի շրջանում հայտնի է եղել Ենգիջա-բազար անվամբ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 121:

Բնակչություն
1770 թ․

Բնիկները, 1770-80-ական թվականներին լքելով գյուղը, 1789 թ. հաստատվել են Խրամ գետի ձախ ափին և հիմնել ցարդ հայաբնակ Դաղեթ գյուղը: Հայտնի է, որ 1837-1838 թվականներին 40 տուն հայեր փորձել են վերահաստատվել Սլավյանկայում, սակայն չեն հարմարվել և 1844 թ. վերադարձել են Դաղեթ: «Ռուս աղանդաւորներից առաջ այստեղ եղել են հայեր և մինչև այսօր էլ կան նորանց երկու եկեղեցիները. բայց շրջակայ թուրքերի աւազակութիւնների և ասպատակութիւնների երեսից ցրուել են,–գրել է հետազոտողը,–փորձել են ապա բնակութիւն հաստատել մի խումբ Դաղեդեցի գաղթական հայեր և նոյն պատճառով թողել վերադարձել են իրանց տեղն. բայց ռուս աղանդաւորները հաստատելով այստեղ բնակութիւն, կարողացել են զսպել աւազակութիւնը...»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 356:
«Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86-87:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

1890 թ․

1890 թ. Սլավյանկա այցելած Ս. Քամալյանը նշել է. «Պատմում են, այդ եկեղեցու ժողովուրդը գաղթելուց յետ այդտեղը եկել են բռնել թափառական թուրքեր թե այրումներ, նախկին բնակիչները վերադարձել են, թուրքերը մոտ չեն թողել, կռիվ է ծագել մեջները, թուրքերից 3 հոգի սպանվել են: Հայերը երկիւղ են կրել ու հեռացել գնացել բնակվել Խրամի մոտ, Դաղեթ գեղը հիմնարկել: Մի առժամանակից յետ գաղթական դուխաբորները տիրապետել են այդ ընդարձակ հողերին և բնակվել»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 19-20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

1840 թ․

Հայաթափ գյուղատեղիում ռուս-դուխաբորները բնակություն են հաստատել 1840-ական թվականներին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 121:

1864 թ․

Դեռևս 1864 թ. գյուղ այցելած ուղեգիրը բնակիչների մասին անթաքույց հիացմունքով նշել է. «...բնակիչները կոկ, մաքուր, բարեհամբույր, ունևոր և աշխատասեր...: Նրանց տները հարմարավետ են կառուցված փայտից՝ ռուսական խրճիթի ոճով: ...Սրանք այստեղ լավագույն ժողովուրդն են»:

Мевес В., Очерки Елисаветопольскаго уезда, “Кавказ”, 1865, N 35, стр. 199 (բնագրում՝ “...жители опрятны, чисты, добронравны, зажиточны и трудолюбивы... Дома у них уютны, построены из дерева по образцу малороссийских хат... Это лучший здесь народ”).
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

Թերևս միայն մեկ արատավոր սովորություն ունեին վերաբնակիչ աղանդավորները, որի մասին էլ ժամանակակիցը նշել է. «...ինչպէս ասում են, արբեցողութիւնը սաստիկ զօրացած է»:

«Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

Պատմություն
1960 թ․

Հայտնի է, որ 1960-ական թվականների վերջերին Սլավյանկան «խաղաղությամբ» զավթեցին ադրբեջանցիները:

Епископосов Г. Л., К истории существующего административно-территориального деления Закавказских республик и продолжающихся нарушений национальной политики КПСС в Азербайджанской ССР, “Белая книга. документы и материалы”, книга 1-ая, т. 2, Ереван, 1989, с. 794.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

Կառուցապատում
19 դ․

ԺԹ դարավերջին գյուղն ունեցել է. «...կանոնաւոր, երկար և լայն փողոցներ...»: Հատակագծային հիշյալ առանձնահատկությունը ցայժմ գրեթե անխաթար է:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 356:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

Կրթություն

1888 թ. Սլավյանկայում հիմնվել է պետական արական երկդասյա դպրոց:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 356:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:

Տնտեսություն

Ռուս-դուխաբորներն օրինակելի աշխատավորներ էին: Մի առիթով ականատեսը դուխաբորի հողը վարելու ձևի մասին նշել է. «Դաշտում մի հասարակ բան գրավեց իմ ուշքը, 2 դուխաբուր կառավարում էին մի գութան, որտեղ լծված էին 6 լուծ եզներ. մեկը մաճկալն էր, միւսը մի երկար ակոթ թեթև մտրակ ձեռին ձայն ձուն հանելով, շվացնելով, մտրակը օդում ճոճելով գնում էր եզների կողքով: Գութանը վարում էր: Եթե հայի, վրացու կամ թուրքի լիներ այդ գութանը, անշուշտ 2 հոգու փոխարեն 5-ը կլինեին ու քոթրում մարդի պես եզան ուսին նստած, ճիպոտով վեր հատելիս»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121-122:

Նկարագրություն
1890 թ․

Հատկանշական է, որ ռուս-դուխաբորներն էլ, հանձինս կառավարական պաշտոններ ձեռք գցած թուրքերի, մշտապես ենթակա են եղել շահագործման ու թալանի: Այդօրինակ մի դեպք է նկարագրում ականատեսը 1890 թ. «Նոր էի հանգիստ առել հայ խանութպանի մոտ, երևացին մի խումբ ձիավորներ ձայն տվին՝ պրիստավն եկավ: Գրեթե ամենը իրարանցով ընկան: Քառորդ ժամ չանցած կոմիսարները գզիրների հետ ընկան տները, գեղից մթերքների ժողովք էին անում, թե պրիստավի և իրա հետերի և կոմիսարների համար: Այդ թալանչութիւնը անում էր Զագամ գավառի պրիստավ Ասլանբեկ Ռուստամբեկովը: Հավատացնում էին, որ նույն բանը անում էր ամեն մի շեն մտնելով»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 20:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 122:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Վարդանապատ
Ենգիջա-բազար

Բնակչության թվաքանակի մասին վիճակագրական սակավաթիվ տվյալները ներկայացնում են հետևյալ պատկերը.

Թվական	Ռուս տուն	Ռուս արական	Ռուս իգական	Ռուս ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1874				1383		''Кавказский календарь на 1886 г.'', Тифлис, 1885, с. 124. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:
1886	201	759	753	1512	Ի դեպ, 1886 թ. բացի ռուս-դուխաբորներից գյուղում բնակվում էին նաև 7 տուն (19 շունչ) հայեր, 1 տուն (4 շունչ) վրացի, 1 տուն (1 շունչ) լեհ և 1 տուն (1 շունչ) Կազանի թաթար:	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 86-87. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:
1888	130					«Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:
1894	200					Արձագանք», 1894, N 104, էջ 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121:
1914				1473		''Кавказский календарь на 1915 г.'', Тифлис, 1914, с. 181. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 121: