Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի 1683 թ․

ԼՂՀ / Հադրութ / Քյուրաթաղ

Տեղադրություն

Գյուղի արևմտյան թաղամասում է գտնվում 1683 թ. կառուցված եկեղեցին (ծ. մ.՝ 716 մ), որի պատմության վերաբերյալ տեղեկությունները խիստ սուղ են:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58:

Պատմություն

Այն հանգամանքը, որ եկեղեցին 1841-1844 թթ. վավերագրերում հիշվում է Սբ. Հովհաննես, իսկ ԺԹ դարավերջին՝ արդեն Սբ. Աստվածածին, թույլ է տալիս ենթադրելու, որ կառույցը նշյալ ժամանակաշրջանի միջակայքում վերանորոգվել է և վերաօծվել նոր անվամբ: Հայտնի է, որ 1893 թ. հոկտեմբերին թալանվել է:

Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 305, թ. 46; ց. 12, գ. 533:
Բարխուտարեանց Մ., նույն տեղում:
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 2, գ. 1391, թ. 64:
Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58:

1922 թ. վերջերին դեռևս գործում էր, իսկ 1925 թ. արդեն փակ էր:

Հայմ., Ժողովրդական գույքի հափշտակիչները, «Կոմունիստ» /Բաքու/, 1925, դ 204, 9 սեպտեմբերի, էջ 3:
Վաւերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք Թ, էջ 760:
Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58:

1927 թ. գյուղի հասարակության որոշմամբ եկեղեցին վերածվում է ակումբի:

Աղաջան, Դեպի ուր է գնում գյուղը, «Կոմունիստ» /Բաքու/, 1927, դ 302, 28 դեկտեմբերի, էջ 3:
Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58:

Խորհրդային տարիներին եկեղեցու շենքը որպես պահեստ էր ծառայում: 2012 թ. արդեն բավականաչափ քայքայված կառույցը վերանորոգվում է արմատներով քյուրաթաղցի գեորգևսկաբնակ Արմեն Դավթյանի օժանդակությամբ:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին երկթեք ծածկի ներքո առնված եռանավ բազիլիկ է (արտաքին չափ.՝ 13,4 x 9,6 մ), որի սլաքաձև թաղերը պահում են մեկ զույգ սյուների վրա հենված թաղակիր կամարները: Կիսաշրջան եզրագծով խորանի երկու կողմերում առկա է մեկական ավանդատուն: Հյուսիսային որմի մեջ մկրտության խորշն է՝ ավազանով հանդերձ: Շքամուտքը բացված է հարավային ճակատից: Ի դեպ, խորհրդային տարիներին որպես հացահատիկի պահեստ գործածելու նպատակով մուտքից փոքր-ինչ արևելք բացել են ավելի լայն դուռ: Ունի դեպի ներս լայնացող 7 լուսամուտ, որից 3-ը բացված են արևելյան, 2-ը՝ հարավային, 1-ական՝ հյուսիսային և արևմտյան ճակատներից: Հարավային լուսամուտներից ցած առկա է մեկական ուղղանկյուն փոքր խորշ: Հյուսիսային պատն արտաքուստ կիսով չափ հողածածկ է: Կառուցված է գլխավորապես անմշակ և կիսամշակ տեղական քարով, կրաշաղախի միացությամբ: Սակավ քանակությամբ օգտագործված սրբատաշ քարով են շեշտվել շքամուտքը, լուսամուտները, թաղակիր կամարները և սյուների քիվերը: Հարդարանքի տարրերից առանձնանում է շքամուտքն իր նրբագեղ զարդահյուսերով: Որմերին ագուցված են հիմնականում եկեղեցու կառուցման ժամանակ կերտված խաչաքանդակներ, որոնց կից փորագրված են արձանագրություններ: Շարվածքում օգտագործված են նաև ավելի վաղ շրջանի խաչքարեր:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 58-60:

Վիմագրեր

Եկեղեցու որմերին պահպանվել է 10 արձանագրություն, որոնցից երկուսը բովանդակային առումով առնչվում են շինարարությանը, իսկ մյուսները նվիրատվական բնույթի են: Ներկայացվող վիմագրերը հրատարակվում են առաջին անգամ: Դրանցից միայն եկեղեցու կառուցմանը վերաբերող վիմագիրն է ընթերցվել քաղվածաբար, որն էլ, սակայն, առ այսօր անտիպ էր:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 60:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1743 թ․

Արձանագրություն. եկեղեցու կամարակալ քարին՝ 12 տող.

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 60:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1743 թ․

Արձանագրություն. եկեղեցու հարավային մուտքի արևելյան անկյան հարավահայաց մասում՝ 7 տող.

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 61:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 17 դ․

Որմնախաչ. եկեղեցու խորանի հյուսիսային անկյունը հյուսիսային սյանը միացնող կամարի արևմտահայաց կոր մակերեսին, արձանագրությունը՝ 4 տող.

Յիշ(ա)տ(ակ) է ս(ուր)բ | խ(ա)չս | Վանո(ւ)|մին:
Ծանոթ. ժամանակը՝ ԺԷ դ.:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 61:

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2019 թ․

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2022 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 17 դ․

Որմնախաչ. եկեղեցու հարավային սյունն արևմտյան պատի հարավային որմնասյանը միացնող կամարի արևմտահայաց կոր մակերեսին, արձանագրությունը՝ 3 տող.

Յիշ(ա)տ(ա)կ է | ս(ուր)բ խ(ա)չս | Մարտիրոս(ի)ն:
Ծանոթ. ժամանակը` ԺԷ դ.:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 61:

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2019 թ․

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2022 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Արձանագրություն. խորանի հարավային անկյունը հարավային սյանը միացնող կամարի արևմտահայաց կոր մակերեսին՝ 3 տող.

Յ(ի)շ(ա)տ(ա)կ է ս(ուր)բ, | Քզլաղ|էն(՞), խ(ա)չս:
Ծանոթ. վիմագրական կանոնները խախտված են. ս(ուր)բ և խ(ա)չս բառերը գրված են ոչ ճիշտ հերթականությամբ:

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 63:

Հեղինակը Ա. Հայրապետյան
Տարեթիվ 2020 թ․

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 2012 թ․

Արձանագրություն. նույն տեղում՝ նախորդից ցած, սալիկին՝ 6 տող.

Էմմա Աբրահամյան, Քյուրաթաղ, «Վարձք», N 17, 2022, էջ 63:

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2019 թ․

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2019 թ․

Տեսակը Գրչանկար
Հեղինակը Սասուն Դանիելյան

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Սբ. Հովհաննես