Տապանաքար :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Տապանաքար 1791 թ․

ԼՂՀ / Ասկերան / Ավետարանոց

Արձանագրություն, Հայերեն, Հիշատակագրություն 1791 թ․

Տապանաքար. գտնվել է մելիքական գերեզմանոցում.

Այս է տապան մէլիք Շահնազարին, որ է որդի մելիք Յիւսէինին, Արցախ գաւառաց իշխանին, Վարանդու տիրապետողին: Սա էր հայր մէլիք Ջումշիտին, ըստ ռուսաց պ(ո)լկովնիկին, ազնիւ ոմն Հայոց ազգին, արի և քաջ զօրավարին: Խնդրեմ առնել զայս արժանին միոյ բերան հայր մեղային ՌՄԽ (1791) թվին:

Հրատ. Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, էջ 97: Լալայեան Ե., Վարանդա, էջ 44: ԴՀՎ, պր. V, էջ 150: Մաղալյան Ա., Արցախի մելիքությունները..., էջ 183: Նաև նույնի՝ Վարանդայի մելիքությունը, էջ 138-139:

Ծանոթ. հանգուցյալը մելիք Շահնազար Բ-ն է՝ մելիք Հուսեինի և Աննա խաթունի որդին, Թագուհու (օրինական), Սոնայի, Մալակայի ամուսինը, մելիք Ջումշուտի, մելիք Հուսեին Գ-ի, Հուրիզատի, Ջհանբաշխի և Ջհանկիրի հայրը: 1748 թ. Իրանի Ալի Իբրահիմ շահի հրովարտակով Շահնազար Բ-ին շնորհվում է Վարանդայի մելիքության պաշտոնը. «Քրիստոնյաներից լավագույն Վարանդայի մելիք Շահնազարի հանդեպ ունեցած շահական ողորմածությամբ...նրան նշանակում ենք տարեկան 50 Թավրիզի թուման ռոճիկ և նրան հանձնում Վարանդա մահալի մելիքությունը...» (Մաղալյան Ա., Վարանդայի մելիքությունը, էջ 135: Նաև նույնի՝ Արցախի մելիքությունները..., էջ 174): «Վարանդայի մահալի մելիք, պատվարժան Մելիք Շահնազար... Աստծո ծառա Շահնազար»-ը հիշվում է 1763 թ. Եսայի կաթողիկոսի եղբորորդի Հովհաննեսին Աղվանից կաթողիկոս հաստատելու համաձայնության թղթում (Մատենադարանի պարսկերեն վավերագրերը, մաս III, էջ 112): Հովսեփ արք. Արղությանը (1743-1801) Շահնազար Բ-ին բնորոշել է որպես «...այր խորամանկ, թերահաւատ և ամենայն գործս բարեաց անպիտան, նենգաւոր և դաւաճանօղ եղբարց» (Գևորգյան Պ., Հովսեփ արք. Արղությանի երկու նամակ-զեկուցագրերը որպես հայ ժողովրդի պատմության սկզբնաղբյուրներ, «Էջմիածին», 1962, Է, էջ 37): Եղբայրասպանը (հանուն իշխանության սպանում է եղբորը՝ Վարանդայի մելիք Հովսեփ կամ Հուսեին Բ-ին) հակառակվում է մյուս մելիքներին, դաշնակցում վաչկատուն սարջալլուների ցեղապետ Փանահ խանի հետ և ծանր դրության մեջ դնում Արցախը. «Ղարաբաղի քայքայման համար ստեղծված այդ մարդը (իմա՛ մելիք Շահնազար Բ), տարաբախտաբար, ստացել էր ճակատագրից մի երկար կյանք, որը միանգամայն բավական եղավ կործանման գործը մինչև վերջին աստիճանը հասցնելու համար» (Լեո, Երկերի ժողովածու, հ. Գ, գիրք Բ, էջ 263): Չնայած ազգադավ մելիք Շահնազար Բ-ն կյանքի վերջում զղջում է գործած արարքների համար, սակայն չի ներվում ոչ միայն ժողովրդի, այլև որդիների կողմից (նշվ. ժողովածու, հ. Գ, գիրք Բ, էջ 376-377):