Ղարաուլ թափա Հնավայր :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Ղարաուլ թափա Հնավայր

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Շամխոր / Ձեգամ-Ջրդախան

Նկարագրություն
1890 թ․

Գյուղի մերձակայքը բնակեցված է եղել վաղնջական ժամանակներից: 1890 թ. տարածքով անցած բանահավաք Ս. Քամալյանը նշել է. «...կայարանից դեպ արևմտահիւսիս տնկված կա Ղարաուլ-թափա, որից, ասում են, փորելիս դուրս են գալիս կարասներ, պլազուկներ (ապարանջներ), մարջաններ, պոզի նման գավաթներ և այլ իրեր: Կայարանի շենքերը կառուցած են սրբատաշ քարից, որ հանում են Ղարաուլ թափայից, դրա վրա հին շենքի պատերի մացնորդ կա, ուր ասում են Քեոռ-օղլու գոմն է եղել»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 494:

1914 թ․

Հնավայրի առաջին հետազոտողներից է Ս. Տեր-Ավետիսյանը, որի ղեկավարությամբ 1914 թ. տարածքում ընթացել են նախնական պեղման աշխատանքներ. «Զագեամ կայարանի մօտ հաստատված ռուս գաղթականների համար ջրանցք փորելիս՝ 2-3 արշին խորութեան վրա դուրս եկան հեթանոսական շրջանի հնութիւններ: Կովկասեան թանգարանի յանձնարարութեամբ Զագեամ ուղևորվեց Մոսկվայի Կայսերական Հնագիտ. Ընկերության Կովկս. ճիւղի անդամ Սմբատ Տէր-Աւետիսեանը, որը ծանօթանալով ջրանցքը փորելու ժամանակ դուրս հանված բեկորների հետ՝ կատարեց նախնական պեղումներ կայարանից մօտ երեք վերստ հեռաւորութեան վրա գտնվող Ղարաուլ-Դաղ լերան ստորոտում: ...պեղումները երևան հանեցին քարեայ դարի իրեր. սրա կողքին՝ մի 200 քայլ դէպի հարաւ՝ բացվեցին նախաքրիստոնէական շրջանի դամբարաններ, որտեղ փոքր ու մեծ սափորներում ամփոփված էին ննջեցեալների աճիւններ: Սրանց մէջ մետաղէ ոչ մի իր չէ գտնված: Այս տարածութեան վրա մի 300 քայլ էլ դէպի հարաւ՝ բացվեցին Կովկասի շատ տեղերին յատուկ հեթանոսական դամբարաններ սալ քարէ արկղներում ամփոփված, որոնց մէջ գտնվում են բրօնզէ իրեր: Պարզ է, որ այդ փոքր տարածութեան վրա բնակութիւն եղել է ամենահին ժամանակներից, երբ մարդիկ դեռ ծանօթ չէին մետաղների գործածութեան հետ: ...Սմբատ Տէր-Աւետիսեանին յանձնարարված է օգոստոսից պեղումներ կատարել աւելի լայն չափերով: Պեղումների ժամանակ գտնված հնութիւնները յանձնըված են Կովկասեան թանգարանին»:

Գիտակ, Զագեամի հնութիւնները, «Մշակ», 1914, N 123, էջ 4:
Տե՛ս նաև”Отчет по Кавказскому музею за 1914 год”, Тифлис, 1917, с. 21, 23.
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 494-495: