Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի 1881 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Շամխոր / Չարդախլու

Պատմություն
1844 թ․

1844 թ. գյուղում հիշվում է մի քարաշեն եկեղեցի:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 73:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 515:

1871 — 1872 թթ․

Տասնամյակների ընթացքում այդ եկեղեցին, հավանաբար, քայքայվել է և 1870-ական թվականների սկզբին բնակչությունը ձեռնամուխ է եղել նոր և իր չափերով առավել ընդարձակ եկեղեցի կառուցելու գործին: Շինարարությունն իրականացվել է 1871-72 թթ. ընթացքում հասարակության միջոցներով: Աշխատանքներն ավարտվել են 1872 թ. «Գիւղն ունի մի հոյակապ եկեղեցի կառուցած 1872 թ...»: Այդ է վկայում նաև եկեղեցու շինարարական արձանագրությունը: Նորակառույց եկեղեցին անվանվել է Սբ. Աստվածածին:

«Նոր-Դար», 1896, N 77, էջ 2:
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 321:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 515:

1871 թ․

Տարիներ անց մամուլն արձագանքել է. «...ունին երկու ծխատէր քահանայ, մի հոյակապ քարաշէն եկեղեցի 1871 թուին շինած, որի վրայ ծախսել են, ինչպէս հաշուից երևում է, 4.500 րուբլուց աւելի...»:

«Նոր-Դար», 1889, N 197, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 515:

1890 թ․

Հավանաբար նկատի ունենալով գյուղի բազմամարդությունը՝ 1890 թ. Մկրտիչ Շահգեդանյանցը, ի հիշատակ իր հոր, նախատեսել էր հայրենի գյուղում կառուցել երկրորդ եկեղեցին, սակայն այդ ծրագիրը կյանքի չի կոչվել:

«Արձագանք», 1890, N 8, էջ 4:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 515:

20 դ․

Ի դարի սկզբին Սբ. Աստվածածին եկեղեցին գտնվում էր քայքայված վիճակում և կարոտ էր նորոգության: Գյուղի հասարակությունը 1903 թ. հուլիսի 20-ի համախոսական վճռով դիմել է Գանձակի հոգևոր իշխանություններին՝ նշելով. «...ի նկատի առնելով մեր գիւղական եկեղեցու անշուք և խարխուլ դրութիւնը, նաև մեր նիւթական անապահով և աղքատ վիճակը, որոշեցինք խնդրել Գանձակու հոգևոր Կառավարութեան միջոցով ծայրագոյն Հոգևոր Կառավարութիւնից պատշաճաւոր թոյլտուութիւն եկեղեցական գումարից ծախսելու երկու հազար ռուբլի (2000 ր.) եկեղեցու տանիքը վերանորոգելու ...և մի նախագաւիթ շինելու համար: Եկեղեցու տանիքի կղմինդրները կոտրտուել են, որով ձիւն և անձրև եղանակներին սաստիկ կաթում է և այժմ եկեղեցուն վտանգ է սպառնում և այժմ կարօտ է շուտափոյթ վերանորոգութեան: Անհրաժեշտ է եկեղեցու ներսը սուաղել և մի նախագաւիթ շինել... Այս բոլորի համար ծախս հաշուած է մօտ 2000 ր., որից միայն տանիքը վերանորոգելու համար ծախս հաշուած է 1243 ր. 36 կոպ...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1246:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 515:

1913 թ․

Սակայն, ինչպես երևում է 1913 թ. կազմված մի վավերագրից, եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքները ձգձգվել են, որի հետևանքով կառույցն ավելի էր խարխլվել:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1246, թ. 31:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 516:

Նորոգություն
1914 թ․

1914 թ. նշվել է, որ «...եկեղեցու տանիքը անհրաժեշտ կարիք ունի շտապ վերանորոգութեան, առանց որոյ կարող է յանկարծակի փուլ գալով վնասներ առաջացնել...»: Ի վերջո, նույն թվականին Էջմիածնի Սինոդը բավարարել է չարդախլվեցիների խնդրանքը՝ պատվիրելով «...Գանձակի հոգևոր կառավարութեանը թոյլ տալ Չարդախլու գիւղի ծխականներին նորոգել եկեղեցին, ծախսելով եկեղեցական գումարներից հազար հինգ հարիւր յիսուն րուբլի ...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3457, թ. 1-4:
«Արարատ», 1914, էջ 880:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 516:

Պատմություն
1928 թ․

Խորհրդային իշխանությունները 1928 թ. եկեղեցին փակել են, օգտագործվել է որպես պահեստ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2658, թ. 12:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 516:

Նկարագրություն
1988 թ․

1988 թ. դրությամբ միանգամայն կանգուն և անվնաս վիճակում էր:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 516:

Ճարտարապետություն

Սբ. Աստվածածին եկեղեցին ուղղանկյուն հատակագծով եռանավ բազիլիկ շինություն է: Երկթեք ծածկի տակ առնված թաղակապ տանիքը ներքուստ պահում են երեք զույգ սյուների և որմնասյուների վրա հենված թաղակիր կամարները: Երեք նավերն արևելքում ավարտվում են՝ կենտրոնականը՝ կիսաշրջան խորանով, եզրայինները՝ ուղղանկյուն ավանդատներով: Միակ մուտքը բացված է հարավային ճակատից: Լուսավորությունն իրականացված է արևելյան, արևմտյան ու հարավային ճակատների երեքական և արևմտյան մեկ, դեպի ներս լայնացող նեղ լուսամուտներով: Իր ավանդական տեղում է մկրտարանի ավազանը: Եկեղեցին կառուցված է անմշակ քարով, կրաշաղախով: Սյուներն ու որմնասյուները, որմնակամարները, մուտքի բարավորն ու անկյունաքարերը սրբատաշ են: Ծածկը կղմինդրապատ է: Արտաքին չափերն են՝ 23,65 x 12,75 մ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 516-517:

Քահանա
1894 — 1908 թթ․

Գյուղի ծխատեր քահանաներից 1894-1908 թթ. հիշվում է Գևորգ Տեր-Ստեփանոսյան Մանասյանցը: Ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը: Քահանա է ձեռնադրվել է 1894 թ. փետըրվարի 12-ին: 1895 թ. կրոն է դասավանդել գյուղի եկեղեցական-ծխական դպրոցում, իսկ 1899 թ-ից՝ պետական երկդասյա ուսումնարանում:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 72-74:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 517:

1908 թ․

1908 թ. Գևորգ Տեր-Ստեփանոսյան Մանասյանցի հետ քահանայագործում էր Մակար Տեր-Ստեփանոսյանցը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 817, թ. 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 517:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1872 թ․

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 515:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Շինարարական արձանագրությունը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Հարավային ճակատից բացված մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հատակագիծ