Գմբեթավոր փոքր Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Գմբեթավոր փոքր Եկեղեցի 13 դ․

ԼՂՀ / Քարվաճառ / Դադի վանք

Նկարագրություն

Այս գողտրիկ կառույցի ճարտարապետական հանգամանալի նկարագրությունն արդեն տվել է Մ. Հասրաթյանը: Կարող ենք, թերեւս ավելացնել, որ եկեղեցին 10,40 մ բարձրություն ունի, ընդ որում` արտաքուստ 1 մ բարձրությամբ թաղված է փլվածքների ու դարերի ընթացքում կուտակված հողի շերտի տակ: Ինչ վերաբերում է եկեղեցու կառուցման ժամանակին, ապա այն 1180-ականներով թվագրելն ու իշխան Հասան Վախտաեգյանին վերագրելը այնքան էլ համոզիչ չէ թեկուզ միայն այն պատճառով, որ եկեղեցու կառուցման ժամանակ նրա պատերի մեջ ագուցված թվակիր խաչքարերի շարքում կա նաեւ 1190 թ. արձանագրություն ունեցողը: Հետեւում է, որ եկեղեցին կարող էր կառուցված լինել ամենավաղը 1190-ականներին: Մ. Հասրաթյանը եկեղեցին թվագրում է XIII դարով, բայց այդ կարծիքը հիմնավորելու փաստարկներ չի բերում:

Մուրադ Հասրաթյան, Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը, Երեւան, 1992, էջ 52-53: «Հայկազեան Հայագիտական Հանդես», Պեյրութ, 1980, էջ 11: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 88:

1211 թ․

Տեղում կատարված ուսումնասիրություններն ու չափագրական նյութը մեզ նկատել տվեցին, որ մինչեւ 1211 թ., երբ կառուցվել է «Տաճարը» (տեղադրված հիշյալ եկեղեցուց ընդամենը 1,5 մ հարավ, հատակի մակարդակը՝ 4 մետրով ցած եկեղեցու հատակից), տեղանքն ունեցել է բավական մեծ թեքություն, որը, փաստորեն, վերացել է եւ դարավանդավորվել շնորհիվ «Տաճարի»: Վերջինիս հյուսիսային պատը առ այսօր հենապատի նշանակություն ունի, եւ դրա շնորհիվ է արտաքուստ (նույն կողմից) գոյացել այն հարթ տեղանքը, որի կենտրոնում կանգնած է գմբեթավոր փոքր եկեղեցին: Հետեւում է, որ եկեղեցին կարող էր կառուցվել միայն 1211թ. հետո, երբ ավարտվել էին «Տաճարի» կառուցման առնչությամբ տեղանքի կրած փոփոխությունները: Նաեւ գտնում ենք, որ եկեղեցու պատերում գոյացած գգալի ճաքերը, պատերի առանձին հատվածների միմյանցից մինչեւ 15–20 սմ հեռացումները (շենքը վթարային վիճակում է) արդյունք են ժամանակին մարդու միջամտությամբ հիմնահողի կրած փոփոխության:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 88-89:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ. եկեղեցու արեւմտյան ճակատի ձախ եզրին 7 կարճ տողով.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ | ՈՂ|ՈՐ|ՍԻ | Վ|ԱՐՀ|ԱՄԱ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 212: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, եկեղեցու արեւմտյան ճակատի շուրջը 5 տողով փորագրված է.
ԿԱ(Ն)ԳՆ|ԵՑԱՒ | Ս(ՈՒՐ)Բ ԽԱՉ|Ս Շ(Ի)Ր(ՈՒ)|ԱՆԱ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 212: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ. գմբեթավոր փոքր եկեղեցու արեւմտյան ճակատում, խաչի շուրջ, 5 կարճ տողերով փորագրված է.
(Է) ԿԱ(Ն)ԳՆԵՑԱՒ | Ս(ՈՒՐ)Բ ԽԱՉՍ ԲԱՐԷԽԱ(Ւ)Ս | ՅՈՀ|ԱՆԻՍԻ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 212: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, գմբեթավոր փոքր եկեղեցու արեւմտյան ճակատում.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՅԻՇԵԱՅ | ԶԼԻՊԱՐԻ|Տ(Ն) ԱՄէՆ:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, որից վեր եռատող փորագրված է.
ՍԱՐԳԻՍ|Ա Է ԽԱ|ՉՍ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 212: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, ստորին մասում ունի եռատող փորագրություն.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՈՂՈՐՄ|Ի ՇԱՏԲԱ|ՐՈՅ ԱՍ(էՆ):

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 211: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, գմբեթավոր փոքր եկեղեցու հյուսիսային ճակատի արեւմտյան անկյան մոտ (բեկոր է): Նվիրատվական արձանագրությունից պահպանվել են 2 տողերը.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՈՂՈՐՄԻ | ԱՐ.......

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Խաչաքանդակ

Խաչաքանդակ, գմբեթավոր փոքր եկեղեցու արեւմտյան ճակատին: Կից ունի եռատող արձանագրություն.
Ա(ՍՏՈՒԱ)Ծ ՈՂ|ՈՐՄԻ ԽՈՑԱ|ԴԵՂԱ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 211, N 743: Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 115:

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇖ Հյուսիս-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 1993 թ․

Դադի վանքի Գմբեթավոր փոքր եկեղեցին արևմուտքից մինչև վերականգնումը (լուս.` 1993 թ.)

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Եկեղեցու թմբուկը ներքուստ (մինչև վերականգնումը)

Տեսակը Վերակազմություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Աղբյուրը Գծագիր

Արևմտյան ճակատը: Չափագրությունը և վերակազմությունը` ճարտարապետ Սամվել Այվազյանի:

Տեսակը Վերակազմություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հարավային ճակատը: Չափագրությունը և վերակազմությունը` ճարտարապետ Սամվել Այվազյանի:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կտրվածք` դեպի հյուսիս

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Աղբյուրը Գծագիր

Կտրվածքը` դեպի արևելք

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Տարեթիվ 2008 թ․

Վերականգնումից հետո (լուս.` 2008 թ.)

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Հատված եկեղեցու արևմտյան ճակատին ագուցված խաչքարերից

Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Այվազյան
Տարեթիվ 2007 թ․