Սբ. Կարապետ Վանք :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Կարապետ Վանք

ԼՂՀ / Քարվաճառ / Չափնի / Մեծ Չափնի

Տեղադրություն

Մեծ Չափնիի հյուսիսային եզրին, երկու վտակների միջեւ տարածված փոքր թեքություն ունեցող հարավահայաց հարթակի վերին ծայրին ցայսօր պահպանվում են եկեղեցու, մատուռի, մահարձանի եւ ընդարձակ, խաչքարերով հարուստ գերեզմանոցի մնացորդները: Հնավայրը գտնվում է ծովի մակերեւույթից 1430-1440 մ բարձրության վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 34, 36:

Նկարագրություն
19 դ․

Չափնիի հուշարձանախումբը մեկն է գավառի այն սակավաթիվ հնավայրերից, որը դեռեւս XIX դարի կեսին ունեցել է իր ուսումնասիրող այցելուն՝ ի դեմս Ս. Ջալալյանցի. «Ողբալի աւերակք սորա ցուցանեն զառաջին սխրալի վիճակ եւ վկայ մի միայն իւրեանց նախանձելի փառաց»:

Սարգիս վարդապետ Ջալալեանց, ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփխիս, 1842, էջ 215։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36:

Համառոտ նկարագրելով հնավայրում գտնված կառույցները՝ Ջալալյանցը նաեւ ընդօրինակել է երկու վիմագիր, մեկն արված մահարձանի պատին, մյուսը՝ նույն մահարձանի վրա կանգնեցված խաչքարի թիկունքին:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36:

20 դ․

Հնավայրի հետագա հետազոտողները, ինչպես՝ Մ. Տեր-Մովսիսյանը դարասկգբին, այնպես էլ Ս. Բարխուդարյանը 1960-ականներին, այդ ուղղությամբ գրեթե ոչինչ չեն ավելացրել: Ի դեպ, վերջինս, կարծում ենք առանց այցելելու հնավայր, սոսկ ենթադրաբար, գրել է. «նախկինում հայաբնակ այս մեծ գյուղատեղիում այժմ գրեթե ոչինչ չի մնացել...»: Իսկ իրականում ինչ էր պահպանվել 1984 և 1993 թ. մեր այցելությունների ժամանակ:

Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Տէր-Մովսիսեան, Հայկական երեք մեծ վանքերի` Տաթեւի, Հաղարծնի եւ Դադիի եկեղեցիները եւ վանական շինաթիւնները, Երոաաղէմ, 1938, էջ 93։
«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 225։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36:

Նախ համալիրիր հարավ-արեւմտյան ծայրում պահպանված եկեղեցու մասին: Այն ուղղանկյուն խորանով, հյուսիային կողմում գույգ ավանդատներով, անմշակ քարերով ու կրաշաղախով թաղածածկ շինություն է, որից կանգուն կամ կիսավեր է միայն հյուսիսային կեսը, իսկ հարավային կեսը գրեթե հիմնահատակ է: Պատերի կանգուն մասերում արձանագրություններ չեն պահպանվել: Եկեղեցու երկարությունը 5,50 մ է, պատերի հաստությունը՝ 80 սմ: Հատակագծով ճշտությամբ կրկնում է Օծկա վանքի հորինվածքը (Պտրեցիք գյուղի մոտ) եւ անկասկած XIII դարի կառույց է:

Ս. Կարապետյան, Պտրեցիք գետահովտի պատմաճարտարապետական հուշարձանները՝ ըստ նորահայտ արձանագրությունների, «ԼՀԳ», 1984, N 8։ Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36:
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36:

Եկեղեցուց շուրջ 24 մ հյուսիս-արեւելք, դեռեւս կանգուն խաչքարով մահարձանի թաղակապ շենքն է: Բարեբախտաբար նախկին ուսումնասիրողները (Ջալալյանց եւ Մ. Տեր-Մովսիսյան) ժամանակին նկարագրել են այս մահարձանը, եւ դրա շնորհիվ այսօր գոնե մոտավոր կերպով ի վիճակի ենք ներկայացնելու մահարձանի նախնական տեսքը. «... երկհարկանի մի դամբարան, միջում պահւած խաչարձանը: Սրա ներքեւի յարկը քառանկիւնանի է, երկու ու կէս մետր բարձրութեամբ, մի ճակատը բաց, իսկ երեք կողմերը կառուցւած մաքուր սրբատաշ քարերով: Երկրորդ յարկը կառուցւած է չորս միակտոր քարերի սիւներից, վրան փոքր գմբէթ հաստատած: Այդ գմբէթի տակ, սիւների արանքում կանգնեցրած է գեղեցիկ քանդակներով զարդարւած խաչարձանը, կիսատ թողնւած արձանագրութեամբ»:

Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Տէր-Մովսիսեան, Հայկական երեք մեծ վանքերի` Տաթեւի, Հաղարծնի եւ Դադիի եկեղեցիները եւ վանական շինութիւնները, Երուսաղէմ, 1938, էջ 93։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 36, 38:

Մահարձանի հավանաբար 1960-ականների վիճակը պատկերող մի լուսանկար էլ տպագրել է Դ. Ախունդովը: Այժմ բացի քառասյուն զանգակատնից, որի տակ կանգնեցված էր խաչքարը, մահարձանի մնացած մասերը գրեթե ամբողջապես կանգուն են, բայց քայքայված վիճակում: Զարմանալի է, որ փլված զանգակատունը չի վնասել խաչքարին:

Д. А. Ахундов, Архитектура древнего - ранне-средневекового Азербайджана, Баку, 1986, էջ 227, նկ. 263։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 38:

Մահարձանից 3-4 մ հյուսիս, պահպանվել է արդեն մեծ մասով հողի մեջ թաղված, բայց դեռեւս կանգուն մի փոքրիկ թաղակապ մատուռ: Այն նույնպես կառուցված է անմշակ քարով ու կրաշաղախով: Մյուսների պես, սա էլ կրում է XIII դարին բնորոշ կառուցողական ու ոճական առանձնահատկությունները:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 38:

Բացի վերը նկարագրված կառույցներից հնավայրի տարածքում պահպանվել են նաեւ մի քանի այլ շինությունների մնացորդներն ու հետքերը: Տարածքում՝ ամբողջական կամ բեկորված դրությամբ, պահպանվել են ավելի քան երկու տասնյակ գեղաքանդակ, մի քանիսը նաեւ արձանագիր, խաչքարեր: Փլատակների մեջ են նաեւ երեսապատի մի քանի արձանագիր սրբատաշ քարեր:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 38:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Հատակագիծ

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2015 թ․