Սբ. Ստեփանոս Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Ստեփանոս Եկեղեցի 16 — 17 դդ․

ԼՂՀ / Քաշաթաղ / Հարար

Տեղադրություն
1671 թ․

Բուն Հարար գյուղի արեւելյան ծայրում, թեք լեռնալանջին, կիսավեր վիճակով պահպանվում է ակնհայտորեն ավելի հին եկեղեցու տեղում XVI-XVII դարերում հիմնովին վերակառուցված Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին:

Եկեղեցու անունը հիշված է 1671թ. գրված «Ավետարան»–ի հիշատակարանում («Բանբեր Մատենադարանի», N 15, էջ 323)։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 182:

Նկարագրություն
1841 թ․

Նույն եկեղեցին 1841 թ. եւ հետագա տարիների վավերագրերում հիշված է Սբ. Հռիփսիմե անունով: Ասել կուզի՝ այդ տարիներին կրկին վերակառուցվել է, որի ավարտից հետո՝ վերստին օծվել: Արդեն XIX դարի վերջին այդ եկեղեցու շենքը գտնվում էր քայքայված վիճակում. «... ունի մի եկեղեցի, բայց միայն անունով... մերկ պատերը առանց ծեփի, սուաղի...»: Հավանաբար եկեղեցու այդ վատթարագույն վիճակը նկատի առնելով՝ մեկ այլ վկայագրում մինչեւ իսկ անտեսվել է նրա գոյությունը. «... եկեղեցի չունին...»:

Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 305, թ. 45։
«Նոր Դար», 1899, N 63, էջ 3։
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 401։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 182:

Ճարտարապետություն

Ներկայում կանգուն են նրա հարավային եւ մասամբ արեւմտյան ճակատները: Հորինվածքով միանավ թաղածածկ շինություն է, առանց ավանդատների, հարավից բացված միակ մուտքով եւ առանց շինարարական արձանագրության: Մուտքին, իբրեւ բարավոր, ագուցված է խաչազարդ երեսով տապանաքար: Մի քանի խաչքարեր եւ տապանաքարեր են ագուցված նաեւ պատերի առանձին հատվածներում: Մուտքի շեմին ագուցված միջնադարյան խաչքարին (ըստ ոճական եւ գեղարվեստական առանձնահատկությունների՝ XII-XIII դարերի գործ է, չափերը 108 x 70 x 35 սմ) նկատվում են խիստ եղծված արձանագրության հետքերը:
Եկեղեցու երբեմնի թաղը պահելիս է եղել մի զույգ որմնասյուների վրա հենված թաղակիր կամարը, որը չի պահպանվել: Շենքն ամբողջությամբ կառուցված է անմշակ քարով (գերակշռում է սպիտակ թերթաքարը) եւ կրաշաղախով: Եկեղեցու մկրտարանի ավազանը չի պահպանվել, բայց դեռ 1960-ականների սկզբներին այն տեղում է եղել եւ կրել է 1901 թ. արձանագրություն:

«Դիվան հայ վիմագրության», պրակ 5, կազմող Ս. Գ. Բարխուղարյան, Երեւան, 1982, էջ 196։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 182:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

...|ԿԱ|ՆԳՆԵՑԻ ԶԽ(Ա)ՉՍ ԲԱՐԵԽ(ԱՒ)ՍՈՒԹԻՒՆ | ՄԱՒՐ ԻՄՈՅ ԹՈՒ|... Ե...

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 183:

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇐ Արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Եկեղեցու մուտքը

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Հարավային ճակատում ագուցված խաչքար

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Բարավորի տեղում ագուցված տապանաքար

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Խաչքարի բեկոր հարավային ճակատում

Տեսակը Լուսանկար
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Բարավորի տեղում ագուցված տապանաքար (XVII դ.)

Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2006 թ․

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Սբ. Հռիփսիմե