Թարգմանչաց անապատ Վանք :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Թարգմանչաց անապատ Վանք 5 դ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Դաշկեսան / Բանանց

Տեղադրություն

Գտնվում է Բանանց գյուղից 1 կմ հարավ՝ Բոլորաջուր (Բոլորանց) գետակի աջ ձորալանջին: Շրջապատված է գեղատեսիլ, անտառածածկ լեռներով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 193:

Հիմնադրում
5 դ․

Հիմնադրումն ավանդաբար վերագրվում է Ե դարին:

«Նոր-Դար», 1892, N 170, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 193:

Ճարտարապետություն

Հուշարձանախումբը բաղկացած է միանավ թաղածածկ եկեղեցուց, որին արևմուտքից կից է նույնպիսի հորինվածքով գավիթը, իսկ վերջինիս էլ, դարձյալ արևմուտքից՝ փոքրիկ նախագավիթը: Հարավից գավթին կից է սրբատաշ քարերով կառուցված կրկնահարկ զանգակատունը, որտեղից էլ դեպի գավիթ բացվում է եկեղեցու հիմնական մուտքը: Ուշագրավ շինություն է նաև եկեղեցուն հյուսիսից կից ավանդատան բովանդակություն ունեցող սրահը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 193:

Եկեղեցուց 5 մ արևելք՝ արևելք-արևմուտք ուղղությամբ ձգված, միմյանց կից կառուցված են միաբանության թաղակապ թվով 6 սենյակները: Դրանցից յուրաքանչյուրն ունի 1-ական մուտք և 1-ական լուսամուտ՝ բացված արևմտյան ճակատից: Միաբանության սենյակների հարավարևելյան անկյունում՝ հյուսիս-հարավ ուղղությամբ ձգվում է սեղանատան թաղածածկ շենքը, որը հարավից կից ունի համանման այլ շինություն (հավանաբար՝ խոհանոց):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 193:

Վանքի հյուսիսարևելյան ծայրին առանձին գտնվում է շտեմարանի՝ նույնպես թաղածածկ շինությունը:
Տարածքում կան մի քանի ավերակված շինություններ ևս:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 193:

1630 — 1830 թթ․

Ի դեպ, նկատելի է, որ միաբանության սենյակները կառուցողական և ոճական առանձնահատկություններով համահունչ են 1630 թ. կառուցված անապատի եկեղեցու, գավթի հետ, մինչդեռ սեղանատունն ու շտեմարանը կառուցվել են Ստեփանոս վարդապետի օրոք (1830-ական թվականներ). «Վանահայր Ստեփանոս վարդապետը շինել է տվել մի քանի խցանման սենյակ՝ միաբանութեան համար, երկար սեղանատուն, ցորենի շտեմարան և այլն...»:

«Նոր-Դար», 1892, N 170, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 193:

1845 թ․

1845 թ. նորոգվել է սենյակներից առաջինը, որի համար ծախսվել է 15 ռ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 22:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 193:

1847 թ․

1847 թ. հիշվում է. «Ի պարսպին ունի վեց սենեակս» (ակնհայտ է, որ նկատի են առնված միաբանության սենյակները):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 108-109:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 193:

Պատմություն
1880 թ․

Անապատի կառույցները շարունակ քայքայվելով և երկար ժամանակ նորոգության չենթարկվելով՝ 1880-ական թվականներին հայտնվել էին անմխիթար վիճակում. «...անապատը հիմա բոլորովին քայքայվել է. խուցերը, տնտեսատունը, գոմերը ու եկեղեցուն կից խորանները մասամբ ճաքել ու փլվել են, իսկ շրջակա կալերը ու կալատունները աւերակների մէկ կոյտ են ներկայացնում, ուրիշ ոչինչ...»:

«Մշակ», 1888, N 75, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 193:

Վանահայր
1772 թ․

Եփրեմ եպիսկոպոս. վանահայր է հիշվում 1772 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 5901, թ. 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 196:

Գաբրիել եպիսկոպոս Հարությունյան Տերյանց. այս վանահոր օրոք Թարգմանչաց անապատն եղել է բարեշեն ու ծաղկուն: Այստեղ նաև մերձակա ու հեռավոր շատ գյուղերի քահանայացուներին Գաբրիել եպիսկոպոսն էր ծխական քահանա ձեռնադրում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 196:

1830 թ․

Ստեփանոս վարդապետ Բալյանց. Վանահայրության պաշտոնը վարել է 1830-ական թվականներին, և նրա «օրով վանքը բաւական ծաղկած դրութեան մէջ է եղել, թէ կալուածական և թէ նիւթական կողմից...»:

«Նոր-Դար», 1892, N 170, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 197:

1839 թ․

Գրիգոր աբեղա Տեր-Հովհաննիսյանց. վանահոր պաշտոնով հիշվում է 1839 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 457, թ. 8:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 197:

1849 թ․

Հովհաննես վարդապետ. 1849 թ. Հովհաննես վարդապետին փոխարինել է Սարգիս վարդապետը:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 99:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 197:

Սարգիս վարդապետ Ազարեանց Տփխիսեցի. այս խստակենցաղ, մինչև իսկ տարօրինակ հոգևորականի վանահայրության օրոք ևս վանքը բարգավաճ դրության մեջ է եղել. «Ամբողջ 30 տարի Բանանցի անապատում ապրելով, նա մի անգամ գոնէ չը մտաւ գիւղը, որպէս զի կնոջ չը հանդիպի, իսկ վանքում ուխտաւորներ եղած ժամանակը նա ամբողջ օրերով կառանձնանար մէկ մութ քարանձաւում, որը այժմ կոչվում է Ճգնաւորի խուց»: Թարգմանչաց անապատում «Քյանդա-գիրմազ» (գյուղ չմտնող) վանահայրը պաշտոնավարել է մինչև 1870-ական թվականները: Վավերագրերից մեկում վանահայրը հիշվում է 1864 թ.: Կյանքի վերջին տարիներն անց կացրել է Միրզիկի մոտ գտնվող Քարհանի վանքում, որտեղ և 1877 թ. վախճանվել է 96 տարեկան հասակում:

«Մշակ», 1888, N 75, էջ 2: Նաև՝ «Երկար ժամանակ այստեղ վանահայր է եղել Տփխիսեցի Սարգիս վարդապետն, որ յայտնի է այս կողմերի ժողովրդոց մէջ Քեանդա-գիրմազ մականունով, ըստ որում այդ աշխարհատեաց ճանաչուած կրօնաւորը սովորութիւն չէ ունեցել, ինչպէս ասում են, մտնել գիւղերն, որ կանանց տեսած չլինի» («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 295):
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 7:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 197-198:

1892 թ․

Գևորգ վարդապետ Տեր-Հովհաննեսյանց. ավելի քան մեկ տասնամյակ անապատը վանահայր չի ունեցել: Այդ շրջանում իբրև «պահապան» վանքում է գտնվել մի տիրացու. «...վերջին պահապանը եղել է գանձակեցի տիրացու Մարտիրոս Ղալէչեանցը, որ մենակեաց լինելով վանքում, պահել պահպանել է վանքը մինչև վերջին տարիներս...»: Գևորգ վարդապետը վանահայրության պաշտոնը ստանձնել է 1892 թ-ից. «Բանանցեցիները նոր զգալով իրենց վանքի անշուք ու անմխիթար դրութիւնը անցեալ սեպտեմբերից հրաւիրել են վանահայրութեան պաշտօնով Սևանայ անապատի միաբան արժ. Գէորգ վարդապետ Տէր-Յովհաննէսեանցին: Վանքը բոլորովին զուրկ է իւր ներքին զարդերից...»:

«Նոր-Դար», 1890, N 123, էջ 3, 1892, N 170, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 198:

Կալվածքներ
1830 թ․

1830-ական թվականներին անապատն ունեցել է «...80-90 օրավար վարելահողեր, որոնք մշակուելիս են եղել վանքի սեպհական 8 զոյգ եզներով: Ունեցել է նաև մի այգի, ընդարձակ և խիտ անտառ, կովեր, ջորիներ և շատ մեղուներ»:

«Նոր-Դար», 1892, N 170, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 198:

1840 թ․

1840 թ. անապատի սեփականությունն էր կազմում 20 օրավար հող և մի մրգատու այգի:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3798, թ. 63:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 198:

1856 թ․

1856 թ. անտապառապատկան կալվածը սահմանագծվում էր այսպես. «Սահման են՝ արևելքի կողմէն Հովի ձորն և Խաչի հող, Ոսկաթել առաքյալի ջուրն: Արևմտեանն է հին անապատի գլխի Կարմիր քարը, և Խուրջին հողը: Հարավէն է Նալթոքանի և Սորեկատեղերի Էլչին ճանապարհին և հիւսիսէն է Տղվանա քարի տակի մատուռն և Հոտած աղբիւրի ղաճն»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3828, թ. 112, 114-117, 118-121:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 198:

1886 թ․

1886 թ. անապատի կալվածական սեփականությունը սահմանափակված էր վարելահողերով և խաղողի մեկ այգով:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ56, ց. 18, գ. 138, թ. 100-101:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 198:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը նշված չէ
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գծագիր

Համալիրի հատակագիծը

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան