Շահբուլաղ Բերդ :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Շահբուլաղ Բերդ

ԼՂՀ / Աղդամ / Վանքասար

Տեղադրություն

Վանքասարի հարավ-արեւելյան ստորոտում, «Շահբուլաղ» անվամբ հայտնի հորդառատ աղբյուրից քիչ հարավ պահպանվում է անկյուններն ու միջնապատերը կիսաշրջանաձեւ աշտարակներով հզորացված եւ ուղղանկյուն հատակագծով մի փոքր, բայց ամուր բերդակ։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

Նկարագրություն

Սրա մասին Եղիշե ավագ քահանա Գեղամյանցը նշել է. «Թառնագիւրտ կամ Տիգրանակերտ աւերակների վրայ առաջին անգամ Փանահ-խանը մի բերդ շինեց, որ հայ մելիքները քանդեցին։ Յետոյ այդ բերդը պարսից ձեռքով վերստին նորոգուեցաւ»։ Հայտնի է, որ սկզբնապես Բայաթ բերդում հաստատված Փանահ-Ալին խնամիության ճանապարհով միանալով Քաբրլի թափառական ցեղի հետ, Նադիր շահի սպանվելուց (1747) հետո՝ 1748-ին. «...ոտքի է հանում իր քոչվոր թաթարներին եւ իրեն հռչակում է Ղարաբաղի խան»։

«Մեղու Հայաստանի», 1885, N 64, Էջ 3։
Բայաթ կամ Բոյաթ բերդի ավերակները պահպանվում են ներկայիս Աղջաբեդու շրջանի համանուն գյուղի մոտ։ Վ. Պոտտո, Ղարաբաղի առաջին կամավորները, Երեւան, 1974, Էջ 6-7։
Տես նաեւ՝ В. Потто, Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях, том 1, выпуск 3, СПБ, 1885, Էջ 405-418։
Е. Вейденбаум, Путеводитель по Кавказу, Тифлис, 1888, Էջ 394-395։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

1749 թ․

Առանց երկար ժամանակ կորցնելու Փանահը «Իրեն հակառակ ցեղերի եւ հայ մելիքների դեմ հաջողությամբ կռվելու համար ... մի նոր բերդ հիմնեց Թարնակյուտ անունով տեղում, Շահբուլաղ մեծ աղբյուրի վրա, որ համարյա Խաչենի սահմանագլուխն էր կազմում։ Այդ նոր բերդի մեջ էլ նա շուկա ու մզկիթ կառուցեց եւ 1749 թ. հաստատվելով այնտեղ՝ սկսեց ընդհարումներ Ջրաբերդի եւ Գյուլիստանի մելիքների հետ՝ աշխատելով քանդել մելիքների միությունը»։

Լեո, Երկերի Ժողովածու, հատոր 3, գիրք երկրորդ, Երեւան, 1973, Էջ 265։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

1752 թ․

Մերձակա աղբյուրից իր անունն առած Շահբուլադի բերդն էլ Փանահին իբրեւ հենակետ երկար չծառայեց, քանի որ արդեն 1752-ից նա հաստատվել էր մելիք Շահնազարի կողմից տրամադրված Շոշ (Շուշի) ամրոցում։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

1805 — 1812 թթ․

Անտերությունից արդեն քայքայվող ամրոցը կրկին ռազմավարական մեծ նշանակություն է ստանում հատկապես 1805-12 թվականներին, երբ ռուսական զորախմբերի հրամանատարներ Կորյագինն ու Կոտլյարեւսկին հայ կամավորների աջակցությամբ մի շարք փայլուն հաղթանակներ են տանում պարսից զորքերի նկատմամբ։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

Պատմություն
1890 թ․

Արժանահիշատակ է նաեւ 1890 թ. ֆրանսիացի ճանապարհորդ Շանթր ամուսինների կողմից տրված վկայությունը, որոնք հնավայր այցելել էին Գանձակից Շուշի մեկնելիս. «...Չորս կողմը գտնուած աւերակներէն հաւաստի թուի կարծելը թէ Շահ-պուլաք մասնաւոր կարեւորութիւն ունեցող տեղ մը եղած ըլլայ ատենով, ունենալով նաեւ իր խաղացած դերը Հայոց ազգի պատմութեան մէջ, որ դժբաղդաբար՝ տեղագրական մասամբը շատ խառնակ է»։

«Բազմավէպ», 1892, էջ 154։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

19 դ․

XIX դարի վերջին արդեն կիսավեր վիճակում գտնվող բերդի մասին Մակար եպիսկոպոսը նշում է լոկ. «... մի նոր բերդակ, որ շինուած է ամբողջապէս սրբատաշ քարով եւ կոչուում է Թառնագիւտի կամ Շահբուլաղի բերդ»։

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 28։
Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 226:

Նորոգություն
1980 թ․

Ի դեպ, 1980-ականներին Վանքասարի եկեղեցուն զուգահեռ, այս ամրոցը նույնպես վերականգնվել է։