Փառիսոսի Բերդ :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Փառիսոսի Բերդ 9 — 10 դդ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Գետաբեկ / Ղալաքենդ

Տեղադրություն

Գտնվում է քաղաքատեղիի հյուսիսային մասում, գետի ձախափնյա ժայռոտ լեռնագագաթի վրա:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 127:

Ճարտարապետություն

Շրջապատի նկատմամբ ունի իշխող դիրք: Հարավից լեռնագագաթը վիմահերձ է և բնական անառիկություն է հաղորդում բերդին: Մյուս կողմերն ամրացված են բրգաշատ պարիսպներով, որոնք կառուցված են անմշակ կամ կոպտատաշ քարով ու կրաշաղախով (հյուսիսային և արևմտյան կողմերում կրկնաշարք են), պարիսպների հաստությունը 2,5 մ է, պահպանվել են 8-9 մ բարձրությամբ: Կիսաբոլորակ աշտարակների թիվն անցնում է մեկ տասնյակից: Բերդի մուտքն արևելյան կողմից է: Պարսպապատ տարածքում պահպանվել են տարբեր չափի բազմաթիվ շինությունների հետքեր, կիսավեր մատուռ, իսկ հյուսիսային պարսպապատին կից կան ընդհանուր մուտքով միմյանց հետ հաղորդակցվող թաղակապ 2 սենյակներ: Սրանցից մեկը ծառայել է իբրև ջրամբար:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 127:

Ջրամատակարարում

Ավանդության համաձայն՝ ջուրը բերդ է հասցվել ստորգետնյա առվով. «...Բերդի գագաթում կայ ջրամբար, որը ինչպէս ասում են լցւում է ջուրը հեռուից՝ գետնի տակով բերած առուից...»:

Սմբատ Մ., Հնութիւններ Գետաբէկի շրջակայքում, «Նոր-Դար», 1893, N 36, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 127:

Պատմություն
9 դ․

Կառուցվել է Թ-Ժ դարերում: Եղել է Փառիսոսի թագավորության գլխավոր ամրությունը և միջնաբերդի նշանակություն է ունեցել երբեմնի համանուն մայրաքաղաքի համար:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 127:

Նկարագրություն
19 դ․

ԺԹ դարավերջին բերդն այցելած մի քանի հեղինակներ թողել են նկարագրական ուշագրավ նյութեր: Դրանցից է 1890 թ. ամռանը բերդ բարձրացած Ս. Քամալյանը: Ահա թե նա ինչ է գրել. «...շենը կպած է կրաքարից բաղկացած բլրի արևելակողմին, որի գագաթին հսկայաձև խոյացած են ամրապինդ ծակերավոր պարիսպները ղալաի: Բլրի լանջով բարձրացա դեպի արևելահյուսիս, ուր կրաքար էին հանում ահագին գրդոններով: Հյուսիսային կողմի կամրջի մոտից ձի հեծած խոտորս գնացինք, շատ տեղ կեռմաններ անելով: Ստորոտից նայելիս դժար էր թվում բերդի մոտ հասնելը. 25 րոպեի ընթացքում բարձրացած, ուրախ և գոհ շրջում էինք բերդապարիսպների գլխներին ու կողքերին, զգուշութիւնով ականելով քարակույտերը: Բլրի շուրջը կարճ ու կանաչ արոտով է ծածկված, մեծ մասը սպիտակին են տալիս կրաշերտերը հողի ու խոտի տակից: Պարիսպը միայն դրսից պատած է մացառներով և մի քանի մեծ կաղնի ծառերով հյուսիսային կողմից: Բլուրը լեռնաչափ բարձր ու հարավից կանգնած երկար ու խոր ձորի մոտ, որի միջով գետակն է հոսում սկիզբ առնելով Սատանի խաչ կոչվող հեռավոր գագաթից: Ղալի մուտք՝ արևմուտքից է ձորագլխին մոտիկ, ներս մտնողը նախ հայացքը ձգում է աջ թևի կողմի ձորի հատակում վշշող ջրին: Հյուսիսից դեպի մուտքը, պարսպի տակ բավական տեղ քարահատակ է շինած: ...պարիսպը բավական բարձր է, մեջն ունի գլանաձև չորս վերշոկ տրամագծով խոր խոռոչներ: Բերդը ահագին նստվածք ունի, ներսը փլված, շուրջը փլված, պարսպից ամբողջ են մնացել արևմտային ու հյուսիսային կողմերը: Ասում են, որ Ղալեն իրա հատուկ ջուրն ու ջրամբարն է ունեցել իրա փառավոր միջոցին: Այժմ այդ ջուրը կա, բայց հիմա խռովել է և ընթացքը փոխել: Ահագին աղբյուրը, որ ղալայի հյուսիսակողմում բլրակի տակից ոչ թե հոսում կամ բղխում է, այլ մեծ քարահորդ ուներ բերանի առաջ կոճակների ուժով խաղացնում է բլբայով ու վրխալով: Երկու ջաղաց կբանեն այդ ջրով: Ղալի մոտից 2-3 վերստ հեռու է դրա բերանը, բայց հավատացնում են, որ ղալի որոշեալ տեղից եթե հարդ են ածում. ժամանակ անցնելուց հետ երևում է աղբյուրի ջրի մեջ: Ղալի կենդրոնում հին մատուռի աննշան մնացորդներ կան, երևում էին մոմի, խվի, զռեի հետքեր: Կամրջի մոտ ձի հեծնելով անցանք կորեկի նորաբույս արտերի միջով դեպի ձախ լեռնաշղթայի անցով իջանք այն ձորը, ուր հոսում է Շաքար բեկի առուն»:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 24-26:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 127-128:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Ուղղությունը ⇓ Հարավից
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Հովհաննես Զաքարյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Ռաֆայել Աբգարյան

Հատված բերդի բրգաշար պարսպապատերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ընդհանուր
Ուղղությունը ⇑ Հյուսիսից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Հատվածներ Ղալաքենդ (Փառիսոս) բերդի բրգաշար պարսպապատերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Հատվածներ Ղալաքենդ (Փառիսոս) բերդի բրգաշար պարսպապատերից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը տիեզերքից
Հեղինակը http://earth.google.com