Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Աստվածածին Եկեղեցի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Գետաշեն

Տեղադրություն

Գետաշենի ծխական Սբ. Աստվածածին եկեղեցին գտնվում է հին թաղամասի կենտրոնում՝ ձորալանջի հարավահայաց փեշին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 339:

Պատմություն
17 դ․

Եկեղեցու կառուցման ստույգ ժամանակն անհայտ է: Հորինվածքային և կառուցողական առանձնահատկությունները հուշում են, որ առնվազն ԺԷ դարում նրա տեղում եղել է հին եկեղեցի:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 339:

19 դ․

ԺԹ դարի 30-ականներին հին եկեղեցին գտնվում էր քայքայված ու վթարային վիճակում. «...գոյր աստ մեծաշէն եկեղեցի, բայց խախտեալ աւերեցաւ ի սպառ...»:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփղիս, 1842, էջ 172:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 339:

Նորոգություն
1883 թ․

1883 թ. ավարտվել էր այս եկեղեցու տեղում հիմնովին վերակառուցված նոր եկեղեցու շինարարությունը, որը և օծվել էր նոյեմբերի 23-ին. «...անցեալ ամսի 23-ին գիւղին այցելեց Գանձակի յաջորդն գեր. Անանիա վարդապետն, որ եկեղեցւոյ վէմ քարը օծելուց և նորայ վրայ պատարագ մատուցանելից յետ վերադարձել է Գանձակ»: Մի քանի տարի անց նորակառույց եկեղեցին ականատեսին ներկայացել է ահա այսպես. «...եկեղեցին Սուրբ Աստուածածին. հոյակապ կառուցեալ վեց սիւների վերայ համակ սրբատաշ տորոնագոյն քարով... միջից բխում է բարեհամ ջուր, չունի արձանագրութիւն, բայց երեւում է որ նորոգուած է...»:

«Մեղու Հայաստանի», 1883, N 121:
Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 258:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 339:

Կարճ ժամանակ անց եկեղեցու նոր այցելուն նշել է. «...մօտ ժամանակներս նորոգել են, վերացնելով այն աղբյուրը, որ առաջ բխում էր եկեղեցու հիւսիսային պատից եւ թափւում եկեղեցու կեդրոնում շինուած մի քառանկիւնի աւազանի մէջ»:

Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, 1899, էջ 110:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 339:

1903 թ․

Հայտնի է, որ 1903 թ. եկեղեցին նորոգման լուրջ կարիք ուներ. «Գիւղիս եկեղեցին վերջին ծայր քայքայման է հասել, և ուշադրութիւն դարձնող չկայ: Անձրևի ժամանակ ջուրը կաթում է քահանայի վզին, և այնուամենայնիւ հոգացող չկայ...»: Նույն թվականին գետաշենցիները ձեռնամուխ են եղել եկեղեցու նորոգության գործին. «...արծարծեց մեր եկեղեցու վերանորոգման հարցը, որի ծրագիրը շնորհիւ նոյն գործակալի կազմուած է ճարտարապետի միջոցով...»:

«Նոր-Դար», 1903, N 51, էջ 2, N 91, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 339:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին ունի եռանավ թաղածածկ հորինվածք: Ավագ խորանի երկու կողմերում եղած ավանդատները կրկնահարկ են: Միակ մուտքը բացված է հարավային ճակատից: Արտաքին չափերն են` 22,05 x 14,20 մ: Պատերի մեջ ագուցված են մի քանի խաչքարեր ու տապանաքարեր: Դրանց թվում կան նաև արձանագրվածները:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 339:

Հարավային ճակատի արևելյան անկյան մոտ պահպանվում է արևի ժամացույցը, իսկ արտաքուստ արևելյան ճակատում ագուցված լուսամուտի շրջանակներն ակնհայտորեն պատկանել են հին եկեղեցուն:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 340:

Քահանա
1896 — 1910 թթ․

Սարգիս Տեր-Սահակյան Արքերյանց. գյուղի Սբ. Աստվածածին եկեղեցում քահանայագործել է ձեռնադրման օրվանից՝ 1896 թ. սեպտեմբերի 3-ից առնվազն 1910 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 54:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 343-344.

1897 — 1922 թթ․

Ղևոնդ Ներսիսյան Տեր-Իսրայելյանց. քահանա է ձեռնադրվել 1897 թ. մայիսի 2-ին և հովվել առնվազն 1922 թ.:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 55: Նաև՝ Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ57, ց. 3, գ. 375, թ. 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

1908 — 1910 թթ․

Հայտնի է, որ 1908-1910 թթ. Տեր Սարգիսը և Տեր Ղևոնդը քահանայագործել են Մեսրոպ Տեր-Գրիգորյանցի հետ:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 458Պ, ց. 1, գ. 184, թ. 7: Նաև՝ Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 6:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 344:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նվիրատվական

Ավագ խորանի մեջ ընկած մի խոյակաձև քարի վրա փորագրված է.
Աբրիլի 20-ին այս սուրբ տաճարիս նուվիրեցի յիշատակ իմոյ` Մանիշեցի Սիմօն Մահտեսեանց:
Ծանոթ. Մանաշիդ գյուղ` Շահումյանի շրջանում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 340:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1814 թ․

Արտաքուստ եկեղեցու հարավային պատին մի խաչաքանդակի շուրջ փորագրված է.
...կողակ(ի)ց... ՌՄԿԳ (1814):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 340:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու մուտքի վերնամասը

Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը մանրամաս
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու արևելյան ժամացույցը