Սբ. Եղիշե առաքյալ Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Եղիշե առաքյալ Եկեղեցի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Գետաշեն

Պատմություն

Վավերագրերում և գրականության մեջ պահպանվել են վանքի եկեղեցու անվան մի քանի տարբերակներ: Եպիսկոպոս Բարխուտարյանցը հաղորդում է, թե եկեղեցին կոչվում էր Սբ. Եղիշե առաքյալի անունով, վավերագրերում հիշատակվում են` Սբ. Աստվածածին ու Սբ. Սարգիս:

Բարխուտարյանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 265:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56 ց. 6, գ.775, թ. 25:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 355:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին երկթեք ծածկի տակ առնված եռանավ բազիլիկ է, որի կիսաշրջանաձև թաղերը պահում են մեկ զույգ սյուների վրա հենված թաղակիր կամարները: Միակ մուտքն արևմուտքից է: Ունի վեց լուսամուտ: Եկեղեցին կառուցված է համակ սրբատաշ քարով, կրաշաղախով: Արտաքին չափերն են` 12,30 x 10,20 մ: Եկեղեցուց ուղիղ 10 մ հարավ՝ արևելք-արևմուտք ուղղությամբ, ձգված է միաբանական սենյակների շարքը: Թվով հինգ սենյակները և երկու միջանցքները թաղակապ են: Սենյակներից մեկի ճակատին փորագրված արձանագրության համաձայն՝ դրանք կառուցվել են 1712 թ. անմշակ քարով, կրաշաղախով: Արտաքին չափերն են` 30,40 x 5,70 մ:

«Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 238: Պրակում հրատարակված է հինգ արձանագրություն: 1989 թ. այցելության ժամանակ դրանք տեղում գտանք անփոփոխ դրությամբ: Վերծանություններն էլ անսխալ են, ուստի նպատակահարմար չենք գտնում դրանց կրկնակի վերահրատարակումը («Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 237-238):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 355-356:

Եկեղեցուց արևմուտք գտնվում է թաղակապ դարպասի կիսավեր շենքը: Եկեղեցու հարավային պատի մեջ ագուցված են մի խաչքարի երկու մասի կիսված բեկորները: Ըստ ոճական ու գեղարվեստական առանձնահատկությունների՝ խաչքարը կարելի է թվագրել ԺԱ-ԺԲ դարերով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 356:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1539 թ․

Եկեղեցու արևմտյան որմնասյան խոյակից ցած՝ 1 տող.
ՋՁԸ (1539):
Հրատ. «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 237:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 356:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1584 թ․

Եկեղեցու մուտքի հյուսիսային կողին՝ 8 տող.
Ի (20) հոպելեա|ն[է] ազ[ատար]|արի Գ (3) թու[ա]|համ(ա)րս մէկ ...|տասին ի տարէ|կ վեր տա[ր] (1584). ես ան|արժան Տ(է)ր Ղազ|ար գիրեց(ի):
Հրատ. Բարխուտարյանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 265: Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 345, «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 238:
Տարընթերցում. ըստ Լալայանի՝ «Ի հոպելիանէ Ազատարարէ Գ թուահամարէ մետասան տարիք վեր տար (1311). ես անարժան տէր Ղազարս գրեցի»:
Ծանոթ. «Դիվանում» նշված է, որ շենքի ճարտարապետական հորինվածքը և վիմագրի գրչաոճը բնորոշ են ԺԶ դարին, իսկ ծածկագիր թվականը կարելի է վերծանել հետևյալ կերպ՝ 1000+13+20+551=1584:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 356:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1686 թ․

Եկեղեցու մուտքի հարավային կողին՝ 5 տող.
Թվ(ին) ՌՃ|ԼԵ (1686). ես ան[արժան] | Ովանէս եր|էց:
Հրատ. Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 265: Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 345: «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 238:
Ծանոթ. Ե. Լալայանի ընթերցումը թերի է, անձնանունը՝ Մովսես:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 356:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1712 թ․

Սենյակներից մեկի մուտքից վեր, փորագիր 4 տող և 1 փակագիր.
Սեն(ե)ակ կերտե(ա)լ հրաշազան, վերնա|յարկօք եւ զանազան. սակս Տ(ի)ր(ա)մոր | սրբազ(ա)ն եւ զՂազարի Ա(ստուա)ծաբան, | թվ(ին) ՌՃԿԱ (1712):
Փակագիր՝ Տ(է)ր Ղազար ծառայ Ա(ստուծո)յ:
Հրատ. Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 346 (թերի): «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 238:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 357:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Սենյակներից մեկի շինարարական արձանագրությունը

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն

Սենյակներից մեկի ճակատակալ քարին՝ փակագիր.
Տ(է)ր Մկրտիչ ծառայ Ա(ստուծո)յ:
Հրատ. «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 238:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 357:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Գունավոր նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Հատված արևմտյան ճակատից

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇙ Հարավ-արևմուտքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Ուղղությունը ⇘ Հարավ-արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը հատված
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Հատված արևմտյան ճակատից

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Սբ. Աստվածածին
Սբ. Սարգիս