Մելիքական ապարանք :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Մելիքական ապարանք 17 — 18 դդ․

ԼՂՀ / Մարտակերտ / Մեծշեն

Տեղադրություն

Միջնաբերդ-ապարանքը կառուցված է ամրոցի հյուսիսային վերջավորության ամենաբարձր ժայռազանգվածի վրա և իր խիստ անկանոն հատակաձևով նույնպես հարմարեցված է տեղանքի սուղ պայմաններին:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 82:

Պատմություն

Այստեղ չնայած նկատվում են հնավանդ կառուցամասեր, այնուամենայնիվ, պետք է ենթադրել, որ ապարանքը ամրոցի երկարատև պատմության վերջին՝ 17-18-րդ դարերի մելիքության շրջանի արդյունք է: Ջրաբերդն այս դարերում համանուն մելիքության գլխավոր նստոց-կենտրոնն էր, դարաշրջանում ծավալված հայ ազգային-ազատագրական պայքարի ամենակարևոր օջախներից մեկը: Ինչպես տեսանք, այն Քաղաքատեղի բերդավանի հետ մի ամբողջություն էր և, ըստ ամենայնի, նախքան այստեղի ապարանքի կառուցումը, մելիքության կազմավորման ու զորացման շրջանում՝ սկսած 17-րդ դարի սկզբից, գավառի մելիքները իրենց առաջին նստավայրն են դարձրել Ջրաբերդ ամրոցը՝ նրա բարձունքին պահպանված հնավանդ ավերակները վերակառուցելով և վերածելով ամրացված բնակարանի՝ կենցաղի պարզագույն հարմարություններով և սենյակների նվազագույն կազմով:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 82-83:

Ճարտարապետություն

Ապարանքը բաղկացած է հյուսիսից հարավ ձգված միջանցքաձև անցումի արևելյան և արևմտյան կողմերում կառուցված պարսպակից սենյակաշարքերից, որոնցից արևելյանի հատակը փոքր-ինչ բարձր է արևմտյանից: Միջանցքաձև անցումը հյուսիսից և հարավից սահմանափակված է ժայռակույտերով և միայն հարավակողմի ժայռարանքով է միանում ամրոցի մյուս մասերին:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 83:

Արևմտյան սենյակաշարում երկայնական պատերով կից երեք սենյակներ են, որոնցից երկուսը գրեթե միաչափ են (ներքուստ՝ 3,25 x 4,5 մ), խորքի պատում ունեն պահարանախորշեր ու բուխարիներ և մեկական մուտք՝ միջանցքից, իսկ համեմատաբար մեծ երրորդ սենյակի (ներքուստ՝ 3,65 x 5,2 մ) մուտքի դիմաց խոշորաչափ բուխարին է, պատեզրին՝ Թրղի գետի հովտին ու հեռվում երևացող Երիցմանկանց վանքին նայող միակ պատուհանը: Սրանց հարավ-արևմտյան անկյունից սկսվող կրկնապարիսպը բուխարիավոր բուրգով և հանդիպակաց ժայռով կազմում է ապարանքի մուտքը, իսկ արտաքին պարիսպը դեպի հարավ շարունակվում ու կորագծով միանում է հաջորդ ժայռին՝ առաջացնելով դժվարանցանելի, նեղ ու ոլորուն կրկնամուտք-միջանցք:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 83:

Արևելյան շարքում սենյակները արտաքին պարիսպներին են հպվում երկայնական կողմով, շարքի միջին մասում առաջացնելով խիստ անկանոն հատակագծով բաժանմունքներ, որոնց նախնական ձևն ու նշանակությունը վատ պահպանվածության պատճառով դժվար է որոշել: Սրանց հարավային կողմում բուխարու և խորշերի պահպանված մնացորդներով ու ձորահայաց նեղլիկ պատուհանով մի երկարավուն սենյակ է (ներքուստ՝ 3,3 x 7,35 մ), իսկ հյուսիսային շարունակությունը բաղկացած է միջանկյալ երեսբաց սրահով կապված երկու գրեթե միաչափ սենյակներից (հարավայինը՝ 3,0 x 4,45 մ, հյուսիսայինը՝ 2,9 x 4,55 մ), որոնց բակահայաց ճակատից 1,5-2,0 մ հեռավորությամբ ձգվում է հատվածաբար հենապատերով ամրացված ժայռազանգվածը: Այս շարքի հարավային եզրում, ժայռակից պարսպի բրգաձև ելուստից քիչ հեռու պահպանվել է խորշաձև մասով ու դեպի դուրս ուղղված երկու պատուհանով մի փոքրիկ սենյակ, որի հատակը մյուսներից բարձր է և պարիսպների որոշ հատվածների հետ հավանաբար ավելի վաղ ծագում ունի:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 83:

Սենյակների պատերը պահպանվել են մինչև 2 մ բարձրությամբ և որոշ տեղերում ունեն 50-60 սմ, իսկ հիմնականում՝ 80-90 սմ հաստություն. արտաքին պարիսպներն ավելի հաստ են՝ 1,2 մ: Ըստ պահպանված հետքերի՝ սենյակների ծածկը փայտաշեն է եղել՝ հարթ, հողածածկ տանիքով: Ապարանքն իր անկանոն հատակագծով ու անպաճույճ նկարագրով հանդերձ, Գյուլիստանի միջնաբերդ-ապարանքի հետ ներկայացնում է ամրացված մելիքական տան մի ուշագրավ տիպ և այդ տիպի սակավաթիվների մեջ արժեքավորվում է իր պահպանվածությամբ և դարաշրջանին բնորոշ պարզագույն հորինվածքաձևերով:

Արտակ, Ղուլյան, Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները, Երևան, 2001, էջ 83, 85:

Տեսակը Չափագրություն
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Արտակ Ղուլյան
Աղբյուրը Գծագիր