Սբ. Գևորգ Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գևորգ Եկեղեցի 19 դ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Գետաբեկ / Գետաբեկ

Նկարագրություն

Վերաբնակիչ հայերը, հիմնելով Նոր-Գետաբակը, ստիպված չեն լինում եկեղեցի կառուցել, քանի որ տեղում կանգուն վիճակում գտնում են նույնիսկ երկու եկեղեցի. «Հայերը, որ ժամանակաւոր բնակիչներով մի պատկառելի թիւ են կազմում, կարիք են զգում հոգևոր պէտքերի ևս. այդքան ժողովուրդ հայեր առանց քահանայի և եկեղեցու ինչպէս կարող էին մնալ: Բարեբաղդաբար նախնի պապերից շինուած զոյգ եկեղեցիներ կանգուն պատրաստ են լինում, մէկը փոքրիկ՝ գերեզմանատան մէջ, որ հենց այժմեան եկեղեցին է, միւսը մեծ՝ հեռու արևելեան կողմում: Որովհետև մեծ եկեղեցին վերանորոգութեան պահանջ է ունենում, ընտրում են փոքրիկ գերեզմանատան եկեղեցին և մերձաւոր հոգևոր իշխանութեան տնօրէնութեամբ դա սրբագործւում է հոգևոր պէտքերը հոգալու և նշանակւում է երթևեկ քահանայ հեռու գիւղերից»:

«Նոր-Դար», 1889, N 174, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Պատմություն
1861 թ․

1861 թ. գործել է որպես ծխական եկեղեցի: Վավերագրերում հիշատակվում է անանուն ու քարաշեն (1861, 1877, 1878 թ.), իսկ 1885 թ.՝ իբրև «Կեատաբէկու Սբ. Գևորգ եկեղեցի ծխական»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 148-149, գ. 3870, թ. 22-23:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Նորոգություն

Եկեղեցու նորոգությունն իրականացվել է հանքերի կառավարիչ Վ. Բոլտոնի օժանդակությամբ. «...իր հաշվով [եկեղեցին] կղմինտրով ծածկեց, դուրսը եւ ներսը կրով ծեփել են սուաղել տուեց, որ կարժենար առնուազը 400 րուբլի...: Ներկայ տարվայ (այսինքն՝ 1900 թ.) սկզբին 50 ր. նուիրեց հայոց եկեղեցուն՝ կարկատելու, նորոգելու եւ ինչ կարիք լինի լրացնելու»:

«Մշակ», 1900, N 26, էջ 3: Ի դեպ, Վ. Բոլտոնը «...իր ծախքով կառուցեց ռուսաց մի փոքրիկ, բայց շքեղ ու վայելուչ եկեղեցի մօտ 3000 թ. արժողութեամբ»: Նա վախճանվել է 1900 թ. հունվարի 29-ին՝ տնօրինելով Գետաբեկի գործարանը 25 տարի: Նույն պաշտոնում նշանակվում է հանգուցյալի փեսան՝ Գուստավ Քելլեն:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

1905-1906 թթ. հայ-թուրքական ընդհարումներ
1905 թ․

1905 թ. նոյեմբերյան ընդհարումների օրերին թուրքերը եկեղեցին ավերել և կողոպտել են:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 75:

Նորոգություն
1908 թ․

Նկատի առնելով եկեղեցու անմխիթար վիճակը՝ 1908 թ. Հայի Գետաբակի հասարակությունը կառույցի վերանորոգության հարցով դիմել էր Գանձակի հոգևոր կառավարությանը, ընդ որում, թույլտվություն խնդրելով՝ Սբ. Գևորգ եկեղեցու գումարներից 300 ռուբլի օգտագործել այդ նպատակի իրագործման համար:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 1274, թ. 14:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Քանդում

Առհասարակ, Գետաբակի հայկական հնությունները տուժել են ավելի շատ ավերիչ ձեռքերից: Զգալի վնաս են հասցրել հատկապես հանքերի կառավարիչները, որոնք, պատմական հուշարձաններին հաճախ վերաբերվելով իբրև անպետք ու անտեր կառույցների, զանազան նոր շինությունների քար մատակարարելու համար քանդել են դարերից մնացած հայկական հուշարձանները. «...եկեղեցին գտնւում է գործարանում: Եկեղեցին հին է և շրջապատած մեծ տարածութեամբ հանգստարաններով, ուր թաղում են նոր հանգուցեալներին, այնպէս որ հին և նոր մի գերեզմանատուն են կազմում: Գերեզմանատունը հարաւային կողմից գտնւում է այժմեան հրապարակի վրայ, ուր և վաճառանոցն է: Պետք է նկատել, որ սրանից մի քանի ժամանակ առաջ բաւական տեղ մասնաւոր գործարանի կառավարչի աւերիչ ձեռքը փչացրել է հանգստարանն՝ թէ իրենց համար շինութիւն և թէ ուրիշների համար խանութներ շինելու նպատակով. դրան ապացոյց հետաքրքիր այցելուն կարող է նկատել շինութիւնների անկիւններում խաչանիշ քարերը, որոնց վրայ գուցէ և եղած լինին արձանագրութիւններ...»:

«Նոր-Դար», 1889, N 145, էջ 3: Գրեթե նույնն է վկայել մեկ այլ ականատես. «Գետաբակի պղնձահանքի շինութեանց հիւսիսակողմը կայ մի փոքրիկ անշուք հայկական մատուռ, թաղակապ, որի շրջապատն ընդարձակ գերեզմանատուն է, որ ապացոյց է թէ այդտեղ հնումն աւելի շատ հայեր են բնակվել. մատուռից ոչ շատ հեռու կայ և մի այլ եկեղեցւոյ աւերակ: Զարմանալի չէ, որ այդչափ ընդարձակ գերեզմանատուն և եկեղեցիներ թողնող ժողովրդից բնակութիւնների հետքեր չեն մնացել. ըստ որում կարծելու է, որ պղնձահանքի բազմաթիւ գործարանների պատճառով քանդուել, անհետացել են...» («Արձագանք», 1888, N 7, էջ 86):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Տեղադրություն

Գտնվում էր պղնձահանքի մոտ՝ մեծ գերեզմանոցում («...ունէ մի բազմադարեան փոքրիկ եկեղեցի, որ գտնվում է գիւղից փոքր ինչ հեռու, պղնձէ հանքի գործարանի մօտ...»):

«Մշակ», 1878, N 145, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Նորոգություն
1890 թ․

Կառուցման ժամանակը հայտնի չէ: 1890 թ. արդեն կարոտ էր նորոգության (հատկապես տանիքը):

«Նոր-Դար», 1890, N 148, էջ 3:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 75:

Քահանա
1907 թ․

1907 թ. դեկտեմբերին Գանձակի հոգևոր կառավարությունը Գետաբակի Սբ. Գևորգ եկեղեցու ծուխը հովվելու համար քահանա է նշանակել Մեսրոպ Ստեփանոսյանցին, որն իր պարտականություններին անցնելուն պես մեծ գործունեություն էր ծավալել եկեղեցու անմխիթար վիճակը բարեփոխելու ուղղութեամբ: Այդ առթիվ 1908 թ. մի վավերագրում ասված է. «...տեղը գալուն պէս, տեսնելով մեր եկեղեցւոյ թշուառ դրութիւնը, ամենայն աշխատութեամբ ջանաց եկեղեցին պայծառացնել և բարեկարգել և եկեղեցական կալուածոյ իրաւունքները պաշտպանելով տեղոյս գործարանի կառաւարչի և թուրքերի գրաւումների մասին՝ բողոքներ տալով կոնսիստորիային և կառաւարութեանդ..., որոյ մասին խորին շնորհակալութիւն ենք հայտնում յիշեալ քահանայից»: