Սբ. Սահակ-Մեսրոպ Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Սահակ-Մեսրոպ Եկեղեցի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Դաշկեսան / Խաչակապ

Ճարտարապետություն

Սբ. Սահակ-Մեսրոպ եկեղեցին ի սկզբանե եղել է ուղղանկյուն հատակագծով, արևելքում կիսաշրջան խորանով, արտաքուստ ընդգծված ծավալներով զույգ ավանդատներով թաղածածկ կառույց (միանավ բազիլիկ եկեղեցի): Կառույցի հորինվածքային էական առանձնահատկութունը հյուսիսային ավանդատան արտաքուստ արևմտահայաց պատի մեջ բաց խորանի առկայությունն է, որպիսիք հանդիպում են վաղ միջնադարյան պաշտամունքային մի շարք այլ հուշարձաններում (Երերույք, Օձուն, Թալին, Արթիկ և այլն): Ի դեպ, բազմաթիվ նորոգումների ենթարկված Թարգմանչաց վանքի եկեղեցու հյուսիսային ճակատի հիշյալ բաց խորանին հարակցող հատվածն է, որ անխաթար պահպանվել է իր նախնական շարվածքով: Բաց խորանի առկայությունը և համանման այլ եկեղեցիների հետ վերջինիս համեմատական ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս Թարգմանչաց վանքի հիմնադրումը իրապես վերագրել վաղ միջնադարին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսայն Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 219-220:

Նորոգություն
989 թ․

Հետագա դարերում եկեղեցին բազմիցս նորոգվել է: Հուշարձանի պատերին առկա են ՆԼԸ (989) թվագրով քարեր, որոնք, անտարակույս, վերաբերում են նորոգումներից մեկին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 220:

Ճարտարապետություն

Ի սկզբանե եկեղեցին կառուցված է եղել համակ սրբատաշ քարերով: Այդ են վկայում հետագա նորոգումների ժամանակ օգտագործված հին տաճարի բեկորները, որոնք առատորեն օգտագործվել են հատկապես արևելյան ճակատում: ԺԷ-ԺԸ դարերում կատարված հերթական նորոգությունների ժամանակ, երբ հավելվել է նաև գմբեթը, շարվածքում օգտագործվել են Ժ-ԺԷ դարերին վերաբերող մեծ թվով խաչքարեր՝ հավանաբար տեղահանվելով վանքի միջնադարյան գերեզմանոցից: Եկեղեցու մուտքն արևմուտքից է, լուսավորվում է արևելյան ճակատի երեք և թմբուկի չորս նեղ, փոքր պատուհաններից: Պատերին ագուցված առանձին քարերին և խաչքարերին պահպանվել են մի շարք արձանագրություններ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 220-222:

Նորոգություն
1917 թ․

Վանքի եկեղեցու տանիքը 1917 թ. կարիք է ունեցել նորոգության: Անհրաժեշտ գումարը կազմել է 13. 472 ռ., սակայն մինչև 1919 թ. վանքի ավելորդ փայտեղեններն ու երկաթեղենները աճուրդով վաճառելու արդյունքում հնարավոր է եղել կուտակել ընդամենը 277 ռ.: Ուստի և Թարգմանչաց վանքը, փաստորեն, խորհրդային ժամանակաշրջան մուտք է գործել՝ արդեն կարոտ էական նորոգումների:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1174, թ. 11, ց. 5, գ. 250, թ. 94:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 219:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 989 թ․

Եկեղեցու հարավային պատի մի սրբատաշ քարի վրա.
ՆԼԸ (989):
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 21, էջ 308: Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 340: «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 252:
Ծանոթ. Ս. Բարխուդարյանը ՆԼԸ թվագրով ևս երկու քար է արձանագրել՝ գավթի հյուսիսային ու հարավային պատերին («Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 252):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 222:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1872 թ․

Եկեղեցու մուտքի ճակատին եղել է.
Ի կաթուղիկոսութեան ամենայն Հայոց Գէորգայ Դ-դի, յառաջնորդութեան Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսի Այվազեան և Արիստակէս եպիսկոպոսի Սեդրակեան և ի վանահայրութեան Թէոդորոս վարդապետի Շիրակունւոյ, ձեռնտուութեամբ բարեպաշտ զաւակաց Հայաստանեայց Ս. եկեղեցւոյ, նորոգեալ բարեզարդեցաւ սուրբ մենաստանս, որ կառուցեալ է ի Է. դարու և մնայր աւերակ: Բացաւ աստ վանական դպրոց, նորոգ կառուցան դպրոցական, տնտեսական շինութիւնք, կամուրջ, սայլուղիք և այլն, նորոգեցան լայնացան պարիսպք նորա, ճոխացան կարասիք և պիտոյք դպրոցին հանդերձ մատենադարանիւ ի հոգևոր մխիթարութիւն Հայազնեայց 1872-1885 ամի:
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 21, էջ 309:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 222:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Նորոգություն 1875 թ․

Բեմառաջին, «Գրակալաձև» քարի վրա եղել է.
Սիւնս այս կանգնեցաւ ի վանս Թարգմանչաց ի յիշատակ նորոգութեան և բարեզարդութեան սրբոյ տաճարիս և հոգևոր դպրոցի նորին ի 1875 և 1880 ամի նպաստիւք Կովկասեան Հայազն բարեմիտ և կրօնասէր ժողովրդականաց ի հայրապետութեան Գէորգայ Դ-դի և առաջնորդութեան Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսի Այվազեան:
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 21, էջ 309:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 222:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ներքին տեսքը դեպի արևելք

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը ներքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Ներքին տեսքը դեպի արևմուտք