Կարմիր Վանք :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Կարմիր Վանք 751 թ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Շամխոր / Գյուլամբար

Տեղադրություն

Գյուղի հյուսիսարևմտյան եզրին՝ Շամքոր գետի աջ ափին պահպանվել են «Դասնո» կամ «Հոռոմաշեն» վանքի ավերակները (ըստ տեղացիների՝ «Կարմիր վանք»):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 486:

Պատմություն

Ունի պատմական հետաքրքիր անցյալ. խաչաձև հորինվածքով բացառիկ տեղ է գրավում երկրամասի պաշտամունքային հուշարձանների շարքում (նույնպիսի հորինվածք ունի Գետաբակի Սբ. Սարգիս եկեղեցին):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 486:

751 թ․

Ավանդության համաձայն՝ վանքը կառուցվել է «...ի կրօնաւորաց Հայոց փախուցելոց ի Յունաստանէ ի Մ (751) թուին»:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տփղիս, 1842, էջ 162:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 486:

1184 թ․

Հետագայում վանքը հիշատակվում է 1184 թ. միջնադարի նշանավոր օրենսգիր Մխիթար Գոշի կողմից «Գիրք Դատաստանի» աշխատությունը տեղում ստեղծելու առնչությամբ. «Բայց ձեռնարկութիւն մեզ յայսմ իրողութեան եղեւ ի թուականութեանն Հայոց ՈԼԳ... յաշխարհիս Առանայ, ի նահանգիս, որ կոչի մայրաքաղաքին Գանձակայ, յանապատի եւ յեղբայրանոցիս անուանեալ Դասնոյ, սկզբնաւորեալ ի լեռնակողմն մենաստանին կոչեցելոյ Հոռոմաշէն, ընդ հովանեաւ սրբոց եկեղեցեաց կուսաստանացն յիշեցելոց, ձեռնտուութեամբ հաւր Յովսեփայ եւ եղբաւր Պաւղոսի յորդորմամբ յառաջարկութիւնս»:

Մխիթար Գոշ, Գիրք Դատաստանի, աշխատ. Խ. Թորոսյանի, Երևան, 1975, էջ 25:
Նաև՝ «Ե-ԺԲ դարերի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», աշխատ. Ա. Ս. Մաթևոսյանի, Երևան, 1988, էջ 242-243:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 486:

Այնուհետև, առնվազն մինչև 1804 թ. աղբյուրները լռում են և ոչ մի տեղեկություն չեն հաղորդում Կարմիր վանքի վերաբերյալ: Այս թվականին հիշվում է որպես Նուկզարի Սբ. Ամենափրկիչ վանքի ենթակայության տակ գտնվող անապատ. «...Կարմիր եկեղեցին... անապատն է եղած մեծ վանիցն Ամենափրկչին և նորա Գիւլամբիր գիւղի և կամ այլ գիւղից հասոյթքն և իրաւունքն՝ թէ ուտելիք և թէ այլ պիտոյք կժողովէին այն Անապատումն և անդուստ կհոգային և կտանէին ի մեծ վանքն»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 596, թ. 1:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 487:

1853 թ․

1853 թ. սեպտեմբերի 28-ին կազմված մի վկայագրում կարդում ենք. «...ի վայր քան զայս վանք գտանի և այլ վկայարան մի զօրաւոր ուխտատեղի կոչեցեալ Կարմիր եկեղեցի, ի բացեայ յայն վանաց իբրև մի վերս և կէս տեղեաւ առ երի Շամքոռ գետոյն. վկայարան եկեղեցի այս կցորդ է նոյն վանաց իբրև անապատ մայր վանաց...»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2742, թ. 17:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 487:

19 դ․

Եկեղեցին լքվել է ԺԹ 40-ական թվականներին, սակայն շինությունները կանգուն էին դեռևս մի քանի տասնամյակ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 487:

Նկարագրություն
1886 թ․

1886 թ. հուշարձանը գտնվել է հետևյալ դրության մեջ. «...գետի աջ ափին՝ կայ մի մատուռ, Կարմիր եկեղեցի կոչուած, քարաշէն թաղակապ, որին կից մի գաւիթ, ուր կան երեք անյայտ գերեզմաններ: Գաւթի հիւսիսային և հարաւային արտաքին խորշերի մէջ եղել են արձանագրութիւններ, որոնք խորտակուած են դիտմամբ. այժմ նշմարելի են միայն տողերի սկզբնատառերը»:

«Արձագանք», 1886, N 21, էջ 307:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 487:

19 դ․

ԺԹ դարավերջին վանքն ականատեսին ներկայացել է այսպես. «Շամքոր գետակի աջ ափի մօտ, ճանապարհի վերայ հիմնուած է տաճարս, որ փոքր, խաչաձեւ, բարձրաշէն և ամբողջապէս սրբատաշ կարմիր քարով շինուած է, վասնորոյ կոչուում է Կարմիր եկեղեցի: Տաճարս ունի գեղեցիկ և սրածայր կաթուղիկէ, միայն աւագ խորան, որի հարաւային անկիւնում մի փոքր և մութ խորան: Աւելի վանքի ձև ունի տաճարս, քան թէ եկեղեցու, ունի և գաւիթ, որի մէջ ամփոփուած են շատ ննջեցեալներ, որոց քարերն չունին արձանագրութիւն. ունի և բաւական խուցեր միաբանից համար և հանգստարան և քարուկիր շրջապարիսպ, որք կիսաւեր են և ենթարկուած քայքայման վիճակի: Վանքն իւր հիւսիսային արտաքին կողմում, սալկախից ներքև ունեցած է հայերէն երկար արձանագրութիւն, որի մէջ յականէ յանուանէ նշանակուած է եղել վանուցս անշարժ կալուածներն: Մի քանի տարիներ առաջ Գանձակեցի ոմն անազնիւ հայ ջարդում է արձանագրութիւն կրող քարերը և նենգութեամբ իւրացնում կալուածները»:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 295-296:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 487:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Դասնո
Հոռոմաշեն