ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Շալվա 31 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Քաշաթաղ (Շրջան) / Շալվա (Գյուղ)

Պատմություն

Հովտի կենտրոնական եւ առավել ընդարձակ գյուղն է: Չնայած սրա մասին մատենագրական վկայություններ մեզ չեն հասել, բայց գյուղամիջում դեռեւս կանգուն եկեղեցին ու խաչքարերը վկայում են, որ գյուղը միջնադարի հայաշատ ու շեն բնակավայրերից է եղել:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 164:

Նկարագրություն

Շալվայի թաղամասերը համանուն գետի ձորի ձախափնյակի երկայնքով ունեն շուրջ 1,3 կմ երկարություն, բայց հազիվ 150-200 մ լայնությություն: Գյուղն ունի ծովի մակերեւույթից 1480-1540 մ բարձրություն: Գյուղի հարավակողմում առավել հին ու պատմական թաղամասն է:

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 164-165:

19 դ․

Շալվա գյուղից համանուն գետի հունով վեր՝ գտնվում են մի քանի հին գյուղատեղիներ, որոնք XIX դարում քրդերով բնակեցվելուց հետո ստացել են նոր անուններ, իսկ դրանց հին, պատմական անունները մատնվել են մոռացության: Ներկայում դրանք հայտնի են Ղավուշուղ, Ազիգփեյասի, Զոռքեշիշ (Շալվայից բարձր, գետի ձախ ափին), Բուդաղդարա, Փալչխլի, Վելիբեյլի, Նարըշլար (Շալվա գետի աջակողմում), Ուլուխան (Իմանլար), Սեյդլյար (Դամբուլաղ), Քյաղա (հավանաբար՝ Օրբելյանի հիշատակած Քեղաձորը), Հաթամլար (Շալվա գետի ձախակողմի ձորալանջերին եւ հովիտներում) եւ Դաշլյու (Շալվայից գետի հունով 3 կմ ցած) անուններով։ Հայության հիշատակն ու շունչը պահպանվել է Հաթամլար գյուղից 1,5 կմ հյուսիս գտնվող 2291 մ բարձրություն ունեցող լեռան անվան մեջ։ Այն կոչվում է Քեշիշթափա (քահանայի սար)։ Ի դեպ հայ հոգեւորականի հիշատակն է կրում նաեւ վերելում հիշատակված Զոռքեշիշ գյուղը (Տոռ=ուժեղ/համառ, քեշիշ=քահանա)։
Շալվա գետին ձախ կողմից միախառնվող Ղորչու վտակի հովտում գտնվում են մի քանի այլ հին գյուղատեղիներ, որտեղ XIX-XX դարերում նույնպես քրդեր էին բնակվում եւ դրանց ներկայիս հայտնի անվանումները եւս վերջիններիս կողմից են տրված։ Դրանք են՝ Շապաքյանդը (Օղուլդարա), Զաղալթին, Ղարաչանլուն (Ղորչու), Լիլոբաղրլին (Լյալյաբաղրլի (ըստ Մ. Բարխուտարյանցի` Լիլաբակ («Արցախ», էջ 403), Ղարաբեկլի, Արըքլի (հավանաբար՝ Օրբելյանի հիշատակած Արքո գյուղը), Կյուրջաբուլաղ (Ղորչուբուլաղ), Քյուրդ-Հաջի եւ Մունջուխլու։

Սամվել Կարապետյան, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, 1999, էջ 166:

Հայ մշակույթի հետքերը առկա են գրեթե բոլոր գյուղատեղիներում: Դրանք մեծավ մասամբ ավերված գերեզմանոցներից բնակարանային շինարարության մեջ օգտագործված տապանաքարերի բեկորներ են: Մունջուխլու եւ Քյուրդ-Հաջի գյուղերի հարավային եզրերին պահպանվում են գերեզմանատների մնացորդները: