Հին Աբլահ Գյուղատեղի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Հին Աբլահ Գյուղատեղի

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Աբլահ

Տեղադրություն

Ներկայիս գյուղից 1,5 կմ հյուսիս-արևելք՝ հարավահայաց ձորալանջին է գտնվում Հին Աբլահ գյուղատեղին:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 304:

Պատմություն

«...նա երեք կողմից շրջապատուած է մերկ լեռներով, հարաւային կողմը գիւղի ամբողջ երկայնութեամբ միապաղաղ քարաժայռ է, որ իբրև ամուր պարիսպ պաշտպանել է գիւղի բնակիչներին հին, անապահով ժամանակներում հարևան բարբարոսների յարձակումներից: Միայն գիւղի դիմացը՝ արևելակողմը տարածուած է գեղեցիկ ծմակ և պարտէզներ: Ամեն տեսակ պտղատու ծառերով, գոված է Աբլահի տանձը...»:

«Նոր-Դար», 1886, N 144, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:

Բնակչություն
20 դ․

Ի դարի սկզբներին Աբլահի բնակիչները, լքելով ձորամիջում գտնվող հին գյուղը, փոքր-ինչ հարավ-արևմուտք՝ սարահարթի վրա, հիմնում են համանուն նոր գյուղը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 304:

Պատմություն

Գյուղատեղիի վերածված Հին Աբլահը տեղացիներին հայտնի էր նաև Գինեձոր անվամբ: Արդյո՞ք նույնական են հիշյալ Գինեձորն ու մի ժամանակ գյուղի եկեղեցում պահվող ձեռագիր ավետարանի հիշատակարանում վկայված «Կինեվանուց ձորը», դժվարանում ենք պնդել:

Հիշատակարանի խնդրո առարկա հատվածն է. «Ի թվականս ԲՃՂԱ-ին ես ամի Վահապ, և սուգի Վասիլ իշխանս շինեցի եկեղեցիս և գաւարանս. առուն հանեցի Կինեվանուց ձորերէն ու սարերէն. բնակիչ գեղիս խոստացան տարէնն գ. ժամ, կատարողն Աստուծոյ օրհնի, դարձեալ կամուրջն շինեցի ու կապն կապեցի թճ. անծին երինջ մորդեցի, ոչխարաց, ղօչից, գառնից սաւա այս եղաւ: Դարձոալ բուսխանի մուլքն իմն էր ջուր չունէր շապտէնըն ա. որ Ծակ քարով ջուր տվի իմ մլքի խաթերն համար» («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 293):
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:

Բնակչություն
1839 թ․

Աբլահաբնակ ազգատոհմերի պատմության ուսումնասիրության առումով ուշագրավ է 1839 թ. կազմված բնակիչների հետևյալ անվանացուցակը.

«Աբրահամ Բաղդասարեան, կինն Շողի, ուստերք՝ Եղիազար և Սարգիս, դուստր՝ Հէրիք, եղբայրն՝ Վարդան, կինն՝ Ալթում:
Սարգիս Պապեան, քոյրն՝ Սոնայ, մայրն՝ Աննայ:
Սիմէոն Խաչումեան, կինն՝ Մարիամ, ուստերք՝ Աւագ, Մկրտիչ, դուստր՝ Շողի:
Խաչատուր Հարությունյան, կինն սորա՝ Անթառամ, եղբայրք՝ Մնացական, կինն՝ Հէրիքնազ, Յովսէփ, մայրն՝ Խաթուն:
Խանում այրի կին, ուստերք Աւէտիս, Գրիգոր, դուստր՝ Սօնայ:
Վանի Հարութիւնեան, կին՝ Մարիամ, եղբարք՝ Յովակիմ, կինն՝ Անթառամ, Գրիգոր:
Գրիգոր Յարութիւնեան, կինն սորայ՝ Աննայ, ուստերք՝ Դանիէլ, Ահարօն և Սիմէօն:
Յովհաննէս Յարութիւնեան, կինն՝ Մարգարիտ, ուստր՝ Սարգիս, դուստր՝ Վարթի, եղբայրն՝ Պետրոս:
Սարուխան Ղուկասեան, կինն՝ Շողի, ուստերք՝ Թօմաս, Ղազար և Յարութիւն:
Աւագ Գրիգորեան, մայրն՝ Նազլուխան, եղբայր Յովսէփ, քոյրն՝ Սօնայ»:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 29-30:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:

19 — 20 դդ․

ԺԹ–Ի դարերին վերաբերող վիճակագրական տվյալների համադրման արդյունքում պարզվում է, որ այդ ժամանակաշրջանում, ընդհանուր առմամբ, բնակչության աճ գրանցած գյուղից ժամանակ առ ժամանակ ծայր առած արտագաղթերի հետևանքով, այնուամենայնիվ, որոշ տարիներին արձանագրվել է բնակչության թվաքանակի նվազում: Տակավին 1886 թ. երևույթը նկատվել և մեկնաբանվել է ժամանակի մամուլում. «Այս գիւղը մի քանի տասնեակ տարի առաջ աւելի շէն էր, բայց անընդհատ գաղթելուց (գլխաւորապէս Գանձակ) այժմ միայն 25 տուն բնակիչ է մնացել...»:

«Նոր-Դար», 1886, N 144, էջ 2:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:

Ի դեպ, աբլահցիները հիմնականում բնիկ էին, իսկ փոքր մասն այստեղ էր փոխադրվել Հաթերք և այլ գյուղերից:

Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 267:
Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 317:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:

1980 թ․

Թուրք տարրն Աբլահում բույն է դրել 1980-ական թվականների սկզբներին (նախ՝ մի քանի ընտանիք):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

1989 թ․

1989 թ. ամռանը գյուղն արագորեն բնակեցվեց թուրքերով, և ամիսներ անց Աբլահում իսպառ մարեց հայ կյանքը:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Գինեձոր

Ստորև ներկայացնում ենք Աբլահի բնակչության վիճակագրական պատկերը 1804-1917 թթ.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1804	16	32	26	58		“Акты, собранные Кавказскою археологическою коммиссиею”, т. II, Тифлис, 1868, с. 596. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1839	10	28	21	49		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 29-30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1845		62	41	103		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 4-5: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1847		65	42	107		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 95-96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1849		65	47	112		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 95-96: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1852		71	55	126		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3819, թ. 105-106: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1861	12					Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3835, թ. 147-148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1866	12	52	44	96		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1872		69	60	129		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 62-63: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1873				78		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 58-59: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1875				81		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 44-45: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1876				83		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 57-58: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1877		46	41	87		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 54-55: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1878		48	40	88		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3870, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1881		70	64	134		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 27-28: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1882		69	69	138		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 30: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1883		68	68	136		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1885		62	47	109		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 29: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1886	34	111	85	196	Ի դեպ, մեկ այլ տվյալով գյուղն ունեցել է 24 տուն բնակիչ («Արձագանք», 1886, N 20, էջ 293):	“Елисаветопольская губерния. свод статистических данных, извлеченных из посемейных списков населения Кавказа”, Тифлис, 1888, с. 86-87. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1887		77	47	124		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 72: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1888		82	48	130		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3882, թ. 130: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1889		83	50	133		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 226-227: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1890		86	48	132		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 149: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1891		91	54	145		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 148: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1892		99	56	155		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 120: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1893		104	58	162		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 77-78: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1894		105	56	161		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 71-72: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1897		119	74	193		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 146-147: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1898		124	76	200		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 168: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1899		131	82	213		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903 թ. 126-127: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 304:
1900		133	86	219		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905 թ. 90-91: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1901		137	84	221		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906 թ. 96-97: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1902		142	85	227		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 22-23: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1905		149	92	241		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 265-266: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1906		149	88	237		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3915, թ. 24: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1907				257		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 240, թ. 2: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1908	27	157	158	312		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 8: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1909		159	158	317		Հայաստանի ազգային արխիվ, Պ56, ց. 18, գ. 764, թ. 116: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1910		166	160	326		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 56-57: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1912	43	174	175	349		Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3919, թ. 61-62: Նաև՝ «Հորիզոն», 1912, N 107, էջ 3: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1914				371		Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, с. 82. Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305:
1917	60			324		Ավետիսյան Մ. Մ., Տեղեկագիր Լեռնային Ղարաբաղի և Զանգեզուրի բնակավայրերի ու բնակչության թվակազմի մասին (1917 թ.), Բանբեր Հայաստանի արխիվների, 1991, N 3, էջ 166: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 305: