Սբ. Մինաս Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Մինաս Եկեղեցի 17 դ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Խանլար / Աբլահ

Պատմություն
17 դ․

Սբ. Մինաս եկեղեցին կառուցվել է ԺԷ դարում՝ ավելի հին ու ավերված եկեղեցու տեղում:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

Նորոգություն
19 դ․

ԺԹ դարավերջին նորոգվել է մուտքը, և հավելվել է կրկնահարկ զանգակատուն:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

Ճարտարապետություն

Եկեղեցին ունի եռանավ բազիլիկի հորինվածք: Երեք զույգ սյուների վրա հենված կիսաշրջանաձև թաղակիր կամարները պահում են երկթեք ծածկի տակ առնված տանիքը: Խորանի երկու կողմերում ունի ուղղանկյունաձև հատակագծով մեկական ավանդատներ: Հյուսիսային պատի մեջ իր ավանդական տեղում է մկրտարանի ավազանը: Լուսավորությունն իրականացվել է արևելյան և հարավային ճակատներից բացված 5 լուսամուտների միջոցով (3-ը՝ արևելքից, 2-ը՝ հարավից): Մյուս երկու ճակատները (արևմտյան և հյուսիսային) գրեթե ամբողջ բարձրությամբ հպված են լեռնալանջին: Մուտքը բացված է հարավային ճակատից: Կառուցվել է սրբատաշ և կոփածո քարով, կրաշաղախով: Արտաքին չափերն են՝ 18,85 x 10,30 մ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

Պատմություն
1987 թ․

Տակավին 1987 թ. եկեղեցու մուտքի մոտ՝ զանգակատան արևմտյան եզրին՝ հենապատի շարվածքի մեջ, ագուցված վիճակում պահպանվում էր հին եկեղեցու բարավորը, որը տեղահանվել էր մուտքի՝ 1892 թ. նորոգության ժամանակ:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

17 — 18 դդ․

Եկեղեցու որմերը հարուստ են ԺԷ-ԺԸ դարերի նվիրատվական հակիրճ հիշատակագրություններով:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 306:

1928 թ․

Սբ. Մինաս եկեղեցին գործել է մինչև 1928 թ. և նույն թվականին իշխանությունների կարգադրությամբ փակվել:

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 409, ց. 1, գ. 2658, թ. 12:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 307:

Քահանա
1891 թ․

1891 թ. լրատվական մի հաղորդման մեջ նշվել է, որ Աբլահն արդեն 10 տարի է, ինչ քահանա չունի: Ակնհայտ է, որ տեղեկատվության հեղինակը նկատի է ունեցել գյուղի ծխատեր Տեր Պետրոսի մահից (1879) հետո ստեղծված իրավիճակը: Քահանայի արձանագիր տապանաքարը վերջին անգամ տեսել ենք Սբ. Մինաս եկեղեցու բակում՝ հարավային պատի տակ 1987 թ.: Ի դեպ, Տեր Պետրոս Ադիբեկյանցը քահանա է ձեռնադրվել 1814 թ. (ծնվ. 1783 թ.), նախ քահանայագործել է Էրքեջում, ապա փոխադրվել Աբլահ ու հովվել նաև մերձակա Սուլուք և Հաջիշեն գյուղերի ծխերը:

«Նոր-Դար», 1891, N 113, էջ 2:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 124-125:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 308:

1897 — 1910 թթ․

1897-1910 թթ. Աբլահին հովվել է Ներսես Տեր-Բարաղամյանցը: 1885-1888 թթ. կրթվել է Խաչակապի Թարգմանչաց վանքի առաջնորդ Թեոդորոս վարդապետ Շիրակունու մոտ, 1897 թ. քահանա ձեռնադրվել Տփխիսում, Գևորգ արքեպիսկոպոս Սուրենյանցի կողմից և քահանայագործել Աբլահում: Ունեցել է 5 զավակ. Սոնա (ծնվ. 1891 թ.), Մկրտիչ (ծնվ. 1894 թ.), Սարգիս (ծնվ. 1896 թ.), Կարապետ (ծնվ. 1898 թ.) և Շուշանիկ (ծնվ. 1903 թ.):

Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. 458Պ, ց. 1, գ. 184, թ. 7: Նաև՝ ֆ. 53, ց. 1, գ. 817, թ. 6:
Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ. Պ461, ց. 1, գ. 12, թ. 56:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 309-310:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1732 թ․

Հին եկեղեցու բարավորին՝ 8 կամ 9 տող.
Թվ(ին) ՌՃՁԱ (1732), յիշատակ է Պետրոսին, Յակոբին, Մրզ|ի(ն) տրո(ւ)բ Տ(է)ր Պօղ|օսին, որ էինք | որդիք Աւետիսի, | ի ազգէն՝ Հաս|անանց, որ էր ժամանակն Վալին Ահմատին, որ գոչի Թահմազ, որ թաք|աւորեցաւ ի երգրին Բարսից, բազում գաւառս աւերեաց:
Հրատ. «Արձագանք», 1886, N 20, էջ 293: Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 267: Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 317: «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 232:
Ծանոթ. սկզբնամասի միտումնավոր քերված 2-3 տողերը լրացրել ենք ըստ նախկին հրատարակիչների վերծանության:

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 305:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Հիշատակագրություն 1676 թ․

Խորանի հյուսիսային կողմի սրբատաշ անկյունաքարերի արևմտահայաց երեսին՝ 5 տող.
Ս(ուր)բ խ(ա)չս | բար(ե)խաւս | Տ(է)ր Ղազ(ա)ր|ին, հ(ո)գ(ու)ն, | թվ(ին) ՌՃԻԵ (1676):

Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երեւան, 2004, էջ 306:

Տեսակը Լուսանկար
Տեսքը արտաքին
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Աղբյուրը Սեւ-սպիտակ նեգատիվ
Տարեթիվ 1980 — 1982 թթ․

Սբ. Մինաս եկեղեցի. որմերին պահպանված վիմագիր