Փոքր Եկեղեցի :: ԱՐՑԱԽԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Փոքր Եկեղեցի 1605 — 1610 թթ․

Ադրբեջան / Հյուսիսային Արցախ / Գետաբեկ / Մեծ Ղարամուրատ

Նկարագրություն
1610 թ․

«Տաճարի քամակին դեպի հյուսիս 20-25 քայլ հեռու, խարխուլ և փլված տանիքով կանգնած է ուրիշ եկեղեցու սրբատաշ պատերը: Սրա դուռը արևմտյան կողմից է...»: Կարելի է ենթադրել, թե սա 1610 թ. Հայսմավուրքում 2 անգամ հիշատակված պարոն Աղաբաբի կառուցած Սբ. Խորան անվամբ եկեղեցին է:

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 30: Գրեթե նույնպիսի նկարագրություն ունի Բարխուտարյանցը. «Խոնարհուած է փոքր եկեղեցու առաստաղն» (Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, էջ 308-309): Կարապետյան Ս., Հյուսիսային Արցախի պատմական հուշարձանները, «Լրագիր», 4 մարտի 1995, էջ 6: Ոսկեան Հ., Արցախի վանքերը, «Հանդէս Ամսօրեայ», 1952, յուլիս-սեպտեմբեր, էջ 426: Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 91:

Պատմություն
1605 թ․

Հիմք ընդունելով ձեռագրում առկա վկայությունները՝ եկեղեցու կառուցման ժամանակաշրջանը որոշվում է 1605-1610 թթ.: Նախ Դավիթ Գեղամեցու չափածո հիշատակարանում շինարարության փաստն արձանագրված է հայոց բռնագաղթի (1605), թուրքերի դեմ Շահ-Աբաս Ա-ի տարած հաղթանակների և 1606 թ. սկսված սովի միջև ընկած ժամանակահատվածի դեպքերը նկարագրելիս.
Ամէն երկրի խաներ նըստան,
Եւ շինութեան սկիզբն արարան,
Շատ եկեղեցիք շինեցին,
Բազմաց խորհուրդն կատարեցան:
Մէկն Աղաբաբիս է բազմաց,
Իւր խաչին մօտ վիմէն փորեաց,
Ժամատեղով խորան շինեաց,
Ներքև վիմին զուգ ջըրաղաց:
Երբ Օմարաց ազգն հատան,
Սոքա Չաթախ գեղն թողան,
եծ Ղարամուրատըն դարձան,
Ներքին շէնըն մընաց ու[ն]այն»:
Ապա ստացող Աղաբաբի հիշատակարանում (1610) եկեղեցին հիշվում է օծված նորակառույց. «Յիշատակ է գիրքս Աղաբաբայ աղին, ի գիւղս Ղարամուրատ <գեղիս> և դուռն նորակնունք ս. Խորանիս: Մի ոք իշխեսցէ սբ. գրոյս ծախելոյ կամ գրաւելոյ և կամ գողանալոյ ի դրանէ և ի ժամատեղաց սորա, ոչ իմոց և ոչ աւտարաց»:

«ԺԷ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ», հ. Ա, կազմեցին` Հակոբյան Վ., Հովհաննիսյան Ա., Երևան, 1974, էջ 363, 367-368:
Սամվել Կարապետյան, Հյուսիսային Արցախ, Երևան, 2004, էջ 91:

Արձանագրություն, Հայերեն, Փորագիր, Շինարարական 1701 թ․

Եկեղեցի. «...բարապանի վրա գրած է».
Շնորհիւ Ա(ստուծո)յ, ես Օհանէս վ(ա)րդ(ա)պ(ե)տս, որդի ապ(ա)շխ(ա)րողի շինեցի զեկեղեցիս, արդեամբ և տուիք ամ(ենայն) քրիստոնէից յիշատակ ինձ և ծնողացն իմոց և ամ(ենայն) աշխատողաց, ի մայրապետութեան անապատիս Թագուհւոյն և Կայինային, ի ՌՃԾ (1701) թվ.:
Գրակ. Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, Ս. Քամալյանի ֆ., տետր N 1, VI-11, թ. 30:
Հրատ. Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 309: Լալայեան Ե., Գանձակի գաւառ, «Ազգագրական հանդէս», Թիֆլիս, 1899, N 1, էջ 326-327: «Դիվան հայ վիմագրության», պր. V, կազմեց Բարխուդարյան Ս., Երեւան, 1982, էջ 273:
Ծանոթ. «շինեցի» բառի գործածումը՝ վերանորոգելու, վերաշինելու իմաստով, հաճախակի հանդիպում է նաև այլուստ: